ΤΟ ΑΚΡΩΤΗΡΙ, ΤΑΞΙΔΕΥΕΙ ΣΤΗ ΜΟΣΧΑ

Ένας πολιτισμός 3.700 ετών, χαμένος ως πριν από κάποια χρόνια, στην πραγματικότητα θαμμένος κάτω από την ηφαιστειακή τέφρα, ο πολιτισμός που άνθισε στο Ακρωτήρι της Θήρας ταξιδεύει για πρώτη φορά εκτός Ελλάδας.

Από τις 20 Ιουνίου ως τις 15 Σεπτεμβρίου, σπουδαία ευρήματα από τις ανασκαφές στον προϊστορικό οικισμό του Ακρωτηρίου που καταστράφηκε από την έκρηξη του ηφαιστείου θα εκτίθενται στο Μουσείο Καλών Τεχνών Πούσκιν της Μόσχας σηματοδοτώντας, όπως αναφέρει η διευθύντριά του, Μαρίνα Λοσάκι «την παγκόσμια πρεμιέρα για την παρουσίαση στο εξωτερικό ενός από τους μεγάλους θησαυρούς του παγκόσμιου πολιτισμού».

«Θησαυροί από το Ακρωτήρι» είναι και ο τίτλος της έκθεσης, μιας ολοκληρωμένης, διαχρονικής παρουσίασης του οικισμού, που θα περιλαμβάνει περί τα 200 έργα, πήλινα και λίθινα ειδώλια και αγγεία κάθε είδους, τελετουργικά σκεύη, κεραμικά και χάλκινα αντικείμενα, όπως εργαλεία και λυχνάρια, πινακίδες με Γραμμική Γραφή Α, τοιχογραφίες φυσικά, που αποτελούν την κορύφωση της τέχνης της εποχής, ακόμη και αποτυπώματα απολιθωμένων φυτών, προπλάσματα και εκμαγεία.

Όλα αυτά στην κεντρική αίθουσα του Μουσείου Πούσκιν, την ονομαζόμενη «Λευκή Αίθουσα», καθώς και στον χώρο της Κιονοστοιχίας του πρώτου ορόφου του. Αρκεί να επισημανθεί, άλλωστε, ότι πρόκειται για το μεγαλύτερο μουσείο ευρωπαϊκής τέχνης στη Μόσχα, με έναρξη λειτουργίας το 1912.

Ο Ρώσος χορηγός

Η πρόταση για την έκθεση ήρθε από το Μουσείο Πούσκιν ήδη από το 2018 και αποτελεί την κύρια δράση του για το Έτος Ιστορίας Ελλάδας-Ρωσίας 2021, που συμπίπτει ως ευτυχής συγκυρία, όπως αναφέρεται, με την επέτειο των 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση του 1821.

Μεγάλος χορηγός των ανασκαφών στο Ακρωτήρι τα τελευταία πέντε χρόνια, η εταιρεία κυβερνοασφάλειας Kaspersky -αλλά και με το προσωπικό ενδιαφέρον του ίδιου του Eugene Kaspersky– θα είναι ο αποκλειστικός χορηγός, εξάλλου, της διοργάνωσης στο Μουσείο Πούσκιν.

Ενώ το μουσειολογικό σκεπτικό της έκθεσης οφείλεται φυσικά στον ανασκαφέα του οικισμού, καθηγητή κ. Χρίστο Ντούμα. «Αυτό που κυρίως ενδιαφέρει δεν είναι η παρουσίαση ωραίων αντικειμένων, αλλά η ανίχνευση και ανάδειξη του κόσμου των ιδεών και των άυλων δεσμών που συνέδεαν την κοινότητα των ανθρώπων. Γι’ αυτό θέλω να τονισθεί ο ανθρωποκεντρισμός του Αιγαίου και των νησιών του, γιατί αυτόν συνεχίζουμε ως και σήμερα», όπως λέει ο κ. Ντούμας.

Στο πλαίσιο αυτό, θα παρουσιασθεί η εξέλιξη της τέχνης, με έμφαση στην μετάβαση από τα πρωτοκυκλαδικά ειδώλια στην αγγειογραφία της Μεσοκυκλαδικής εποχής και, βέβαια, στη μεγάλη θηραϊκή ζωγραφική.

Παράλληλα, θα αναδειχθούν διαφορετικές πτυχές της οργάνωσης και της ζωής του οικισμού, όπως η αρχιτεκτονική, οι δραστηριότητες των κατοίκων του, ο καθημερινός βίος τους, επίσης οι εμπορικές σχέσεις του οικισμού, οι επαφές με τον αιγαιακό κόσμο και τον κόσμο της Ανατολής, καθώς και το δραστήριο, κοσμοπολίτικο λιμάνι του.

Στην έκθεση, εξάλλου, θα παρουσιαστεί σημαντικός αριθμός αντικειμένων, που αποτελούν ευρήματα των πρόσφατων ανασκαφών στο Ακρωτήρι, μεταξύ των οποίων έργα της Μεσοκυκλαδικής περιόδου, καθώς και τοιχογραφίες.

Η Οικία των Θρανίων

Πέρα από αυτά, όμως, ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η παρουσίαση, για πρώτη φορά, ευρημάτων από την λεγόμενη «Οικία των Θρανίων», η οποία ανασκάπτεται από τον κ. Ντούμα συστηματικά κατά τα τελευταία πέντε χρόνια. Ένα χώρο που, σύμφωνα με τον ίδιο και με την έως τώρα έρευνα, θεωρείται ότι είχε συμβολική σημασία για την κοινότητα του Ακρωτηρίου, καθώς συνδέεται με τις ιδέες, αντιλήψεις και δοξασίες των κατοίκων του.

Συγκεκριμένα, έτσι πρόκειται να εκτεθεί ένα σύνολο μικρών σκευών, που βρέθηκαν κατά εκατοντάδες αποτεθειμένα σ’ αυτήν την οικία -πήρε την ονομασία της από ένα κτιστό θρανίο που βρέθηκε στον προθάλαμο- στο πλαίσιο τελετουργικών πράξεων.

Γενικότερα, η έκθεση θα περιλαμβάνει τις εξής ενότητες: Νεολιθική Περίοδος, Πρωτοκυκλαδική, Μεσοκυκλαδική, που θα περιλαμβάνει επίσης τα γύψινα εκμαγεία, τα εργαλεία μεταλλουργίας και τις τοιχογραφίες, τα ανατολικής προέλευσης εισηγμένα αντικείμενα και, τέλος, τα ομοιώματα κτηρίων του οικισμού Ακρωτηρίου.

Η επιμέλεια της έκθεσης θα γίνει από τον διευθυντή των Ανασκαφών Ακρωτηρίου, κ. Ντούμα, σε συνεργασία με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, που, με τη σειρά της, θα συνεργαστεί με το Μουσείο Πούσκιν για τον μουσειογραφικό σχεδιασμό.

Προβλέπεται, εξάλλου, ο εμπλουτισμός της με εποπτικό υλικό, έντυπο και ψηφιακό, καθώς και με προπλάσματα κτηρίων του οικισμού, ενώ προβλέπεται να πλαισιωθεί με δράσεις προβολής, εκπαιδευτικά προγράμματα και επιστημονικές ημερίδες.

Τα έργα

Ανάμεσα στα έργα που ζητούνται από το Πούσκιν βρίσκονται μαρμάρινα ειδώλια, ένα τελετουργικό σκεύος (ρυτό) σε μορφή κεφαλής ταύρου, ένα αγγείο (πρόχους) με παράσταση οκτώσχημων ασπίδων και ένα ακόμη με παράσταση χελιδονιών, μία τράπεζα προσφορών με παράσταση δελφινιών, τριποδικές χύτρες και φορητός φούρνος, το ζεύγος των πήλινων κρατευτών για οβελούς, θυμιατήρια, πίθοι και αμφορείς, ένα χάλκινο ταψί και μια μεγάλη χάλκινη πυράγρα (τσιμπίδα), το περιδέραιο από την «Οικία των Θρανίων», αλλά και ο χρυσός αίγαγρος που είχε βρεθεί εκεί μέσα σε πήλινη λάρνακα το 1999 κατά τη διάρκεια των εργασιών ανασκαφής για τα θεμέλια του νέου στεγάστρου.

Ανάμεσα στα εκμαγεία, εξάλλου, είναι και αυτό που δημιουργήθηκε από το «αποτύπωμα» που άφησε ένα ξύλινο περίτεχνο τραπέζι. Οι τοιχογραφίες είναι ασφαλώς το πρώτο ζητούμενο με πρώτες εξ αυτών την περίφημη «Τοιχογραφία του Στόλου» και τις «Κροκοσυλλέκτριες», αν και δεν είναι βέβαιο ότι θα ταξιδέψουν στο εξωτερικό, λόγω της σημασίας τους.

Επίσης, η «Τοιχογραφία του Ψαρά», η τοιχογραφία του «Αφρικανού», της «Ιέρειας» και άλλες. Σε κάθε περίπτωση, πάντως, η πλειοψηφία των έργων δεν βρίσκονται εκτεθειμένα αυτή τη στιγμή στο Μουσείο Προϊστορικής Θήρας, αλλά στις αποθήκες του.

Εξάλλου, θεωρείται ότι η έκθεση στη Μόσχα θα αποτελέσει σπουδαία προβολή του Κυκλαδικού Πολιτισμού και των μοναδικών επιτευγμάτων του, όπως της μνημειακής ζωγραφικής, καθώς και γενικότερα της πολιτιστικής κληρονομιάς της Ελλάδας, συμβάλλοντας ακόμη και στην προσέλκυση νέων χορηγιών για την συντήρηση των ευρημάτων και την αποκατάσταση του μνημειακού συνόλου του Ακρωτηρίου.

Στην ιστοσελίδα του Μουσείου, άλλωστε, η Μαρίνα Λοσάκι -συνεχίστρια της σπουδαίας Ίρινα Αντόνοβα– αναφέρει τη σύγκριση του Ακρωτηρίου με την Πομπηία, επισημαίνοντας όμως πόσο προγενέστερο είναι αυτό, για την ακρίβεια μερικές χιλιετίες.

Εβγκένι Κασπέρσκι

Τύχη αγαθή, πάντως, έφερε στο Ακρωτήρι τον Ρώσο δισεκατομμυριούχο Εβγκένι Κασπέρσκι, δημιουργό της τεράστιας εταιρείας Kasperksy Lab, με έδρα τη Μόσχα, που είναι σήμερα μία από τις μεγαλύτερες του κόσμου στον χώρο της ψηφιακής ασφάλειας.

Την ανασκαφή, τη συντήρηση των μνημείων, των τοιχογραφιών και των ευρημάτων, καθώς και το στρατηγικό σχέδιο ανάδειξης του οικισμού επιδοτεί ο Κασπέρσκι εδώ και πέντε χρόνια, προσφέροντας ανιδιοτελώς ποσά, που ούτε να φανταστεί δεν μπορούσε ο αρχαιολόγος κ. Ντούμας.

Χρήματα απολύτως αναγκαία για την συντήρηση κυρίως των ευρημάτων, που απαιτούν πολλά συνεργεία και εξαιρετικά μεγάλο αριθμό ειδικευμένων επιστημόνων. Αρκεί να ειπωθεί πως, ειδικά όσον αφορά στις τοιχογραφίες, υπάρχουν σήμερα 5.000 κιβώτια με θραύσματα, που περιμένουν το χέρι των συντηρητών για να τις αποκαταστήσει.

«Έχω επισκεφθεί τη Σαντορίνη πολλές φορές και είμαι έκθαμβος από την ομορφιά και τον πολιτισμό της, πρόκειται πράγματι για το λίκνο του Ευρωπαϊκού πολιτισμού», όπως έχει πει ο ίδιος. Άλλωστε, μόνος του προσφέρθηκε πριν από μερικά χρόνια να βοηθήσει για τη διατήρηση και ανάδειξη του Ακρωτηρίου, μη γνωρίζοντας τότε κανέναν, ούτε τον κ. Ντούμα, ούτε κάποιον άλλο αρχαιολόγο. Όπως θυμάται, μάλιστα, ο κ. Ντούμας, «αυτός ο άνθρωπος ήρθε σαν από μηχανής θεός να μας λύσει προβλήματα».

Η δωρεά

Η γνωριμία του Κασπέρσκι με την Σαντορίνη και το Ακρωτήρι είχε προηγηθεί και είχε γίνει ινκόγκνιτο. Όπως έχει διηγηθεί ο ίδιος, την πρώτη φορά, πριν από είκοσι περίπου χρόνια έκανε διακοπές στην Κρήτη με την οικογένειά του, όταν κάποιος τον παρότρυνε να επισκεφθεί και τη Σαντορίνη, όπως και έπραξε, παίρνοντας το πλοίο της γραμμής.

Γιατί τότε η εταιρεία του ήταν ακόμη μικρή κι εκείνος δεν διέθετε το κότερο με το οποίο επιστρέφει πλέον κάθε καλοκαίρι στις ελληνικές θάλασσες. Στο Ακρωτήρι έφθασε μερικά χρόνια αργότερα, αλλά το βρήκε κλειστό -ήταν τότε με την πτώση του νέου στεγάστρου- αλλά την επόμενη φορά, το 2013 επιτέλους μπόρεσε να το επισκεφθεί. Και γοητεύθηκε. Έτσι απλά.

Μόνος του, στη συνέχεια, αναζήτησε τους υπεύθυνους και έφθασε ως τον κ. Ντούμα, διευθυντή της ανασκαφής, η οποία βεβαίως τότε ήταν σταματημένη. Ζήτησε να μάθει για την ιστορία του οικισμού, για τη σημασία του πολιτισμού, που αναδύεται μέσα από τις στάχτες του ηφαιστείου και σκέφθηκε ότι μπορεί να συμβάλλει, ώστε να έρθει στο φως.

«Αυτό που με γοητεύει στο Ακρωτήρι και τη συνεχιζόμενη, εδώ και δεκαετίες αρχαιολογική έρευνα είναι η αίσθηση του απρόβλεπτου παρελθόντος. Το γεγονός ότι, χιλιάδες χρόνια μετά από την έκρηξη του ηφαιστείου, εμείς οι σύγχρονοι άνθρωποι προσπαθούμε να κατανοήσουμε πώς ζούσαν οι κάτοικοι αυτού του τόπου τότε. Και πιστεύω ότι έχουμε ακόμα να ανακαλύψουμε παρά πολλά. Λέτε σε 3.500 χρόνια από σήμερα, να ενδιαφέρεται κανείς να μάθει τι κάναμε εμείς;», έλεγε στην συνέντευξη, που είχε δοθεί για την ανακοίνωση της δωρεάς.

Η ανασκαφή που διενεργείται στην «Οικία των Θρανίων» και η αποκατάσταση των τοιχογραφιών δεν έχει σταματήσει έκτοτε. Και όπως λέει ο κ. Ντούμας, ευγνώμων ασφαλώς γι’ αυτή τη δωρεά, «Από την έναρξη των αρχαιολογικών ανασκαφών μας, περίπου πριν από 50 χρόνια, έχουμε αποκαλύψει πολλά και μοναδικά δείγματα αρχαίας τέχνης και πολιτισμού, αλλά υπάρχει ακόμα πολλή δουλειά να γίνει».

Ο δήμος Θήρας, πάντως, έχει τιμήσει ήδη από το 2018 τον Εβγκένι Κασπέρσκι για την προσφορά του, χρήζοντάς τον επίτιμο δημότη.

Πηγή: Μ. Θερμού, MonoNews