Ο ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΣ ΜΑΗΣ
Αφιέρωμα του Στέλιου Παπανδρεόπουλου στην Άλωση της Πόλης
“Μάης του 1443 και ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, φθάνει, σε ηλικία 38 χρόνων και μόλις έχοντας χάσει την νεαρή πριγκίπισσα σύζυγό του Αικατερίνη της Καταλουσίας στο Μυστρά από την Κωνσταντινούπολη, που ήταν στην υπηρεσία του αδελφού του, αυτοκράτορα Ιωάννη Η’ Παλαιολόγου, για ν’ αναλάβει, μόνος του πια, την Διοίκηση του Μυστρά, που και παλαιότερα (1427-1435) είχε συνδιοικήσει με τα αδέλφια του Θεόδωρο και Θωμά. Με την ανακήρυξή του σε Δεσπότη του Μυστρά επιδίδεται στην αναδιοργάνωση του Δεσποτάτου, που το επεκτείνει πέραν της Πελοποννήσου κατακτώντας την Βοιωτία και την Φωκίδα. Ιδρύει φρούριο, γνωστό ως Εξαμίλιο στην περιοχή της Κορίνθου και οχυρώνει την περιοχή του Ισθμού. Στις 31 Οκτωβρίου 1448, πέντε χρόνια αργότερα, ο αδελφός του, Αυτοκράτορας του Βυζαντίου Ιωάννης ο Η’, άκληρος, αφήνοντας την τελευταία του πνοή και ανήσυχος, για το μέλλον της αυτοκρατορίας και λόγω της μεταξύ των αδελφών του διαμάχης, παρήγγειλε στην μάνα του, Ελένη Ντράγκαν, εστεμμένη αυτοκράτειρα, να τον διαδεχθεί στον θρόνο ο αδελφός του Κωνσταντίνος “διότι ήταν ο ικανότερος” των τεσσάρων άλλων αδελφών του (Ανδρόνικος, Θεόδωρος, Δημήτριος και Θωμάς).
Αυτή άλλωστε ήταν και η επιθυμία της Σέρβας την καταγωγή μάνας του, για τον λόγον ότι εκτός από τις πιότερες ικανότητές του, αυτός έφερνε και το όνομα του πατέρα της Σέρβου Κωνσταντίν Ντράγκαν. Εκ τούτου και ο Κωνσταντίνος ήταν γνωστός και ως Κωνσταντίνος Παλαιολόγος ή Δραγάτσης
(επί το ελληνικότερο η απόδοση της σέρβικης λέξης Ντράγκαν). Για τι διοικητικές ικανότητές του, τον Κωνσταντίνο είχε ξεχωρίσει από τα εξ παιδιά του και ο πατέρας του Μανουήλ Β’ Παλαιολόγος (1391-1425), που πολύ νωρίς, για την ηλικία του, του ανέθεσε την διοίκηση όλου του Εύξεινου Πόντου.
Η αυτοκράτειρα μάνα τον Νοέμβριο του έτους 1448, σ’ εκπλήρωση της επιθυμίας του, μόλις αποθανόντα γυιού της αυτοκράτορα Ιωάννη Η’, έδωσε εντολή στον Αλέξιο Λάσκαρη Φιλανθρωπινό και στον Μανουήλ Παλαιολόγο Ιάγρο, βυζαντινούς άρχοντες, να φύγουν, για το Μυστρά, για να προσφέρουν στον Κωνσταντίνο το αυτοκρατορικό στέμμα. Ήταν αρχές του Δεκέμβρη 1448, όταν οι αυτοκρατορικοί απεσταλμένοι έφθασαν στο Μυστρά. Στις 6 Ιανουαρίου 1449 ο Μητροπολίτης Λακεδαιμονίας έστεψε στην Μητρόπολη του Μυστρά, στον Άγιο Δημήτριο, τον Κωνσταντίνο, ως αυτοκράτορα του Βυζαντίου. Μικρός ναός, για μια τέτοια μεγάλη δόξα και μικρός ο ναός του Αγίου Δημητρίου για να χωρέσει τους τόσους πόνους και τους τόσους πόθους των πανελλήνων στους μετέπειτα αιώνες. Η παράδοση θέλει τον Κωνσταντίνο να δέχεται με δάκρυα το ύψιστο αξίωμα, γονατίζοντας ακριβώς πάνω στον δικέφαλο αετό του δαπέδου, που βρίσκεται, ακόμα και σήμερα, προ της “Ωραίας Πύλης” της τότε Μητροπολιτικής εκκλησίας του Αγίου Δημητρίου στο Μυστρά, (για να ποδοπατιέται από τους σύγχρονους προσκυνητές νεοέλληνες).
Αυτή ήταν η πιο σημαντική και συγκινητική τελευταία τελετή στην ιστορία του Δεσποτάτου του Μυστρά. Ήταν όμως και βαθειά μελαγχολική, γιατί όλοι ήξεραν, πως τα μεγαλεία είχαν περάσει, ο ουρανός είχε για τον ελληνισμό σκοτεινιάσει και το στέμμα της άλλοτε κραταιάς αυτοκρατορίας μόλις στεκόταν. Τούρκοι, Αγαρηνοί και Φράγκοι, χρόνια πριν, απεργάζονταν την δόξα της βασιλεύουσας.
Λίγες βδομάδες μετά την στέψη του ο Κωνσταντίνος ΙΑ’ άφηνε για πάντα το Μυστρά και ως Δεσπότες του Μυστρά όριζε τους αδελφούς του Θωμά και Δημήτριο. Μετά μικρή περιοδεία του στα δεσποτάτα του Μωριά και της Ρούμελης, δυό μήνες μετά τη στέψη, Μάρτιο 1449, άνοιξη και πάλι, γινόταν δεκτός στην βασιλεύουσα. “Παρά πάντων ασπασίως’Ό Ηταν ο μόνος στην χιλιετή ιστορία που δεν στέφθηκε αυτοκράτορας από τον Πατριάρχη της Κωνσταντινούπολης στην Αγία Σοφία και γι’ αυτό από πολλούς, κυρίως εκκλησιαστικούς, θεωρήθηκε παράνομος.
Ο διακεκριμένος Θηραίος Νομικός Στέλιος Παπανδρεόπουλος
Όμως προικισμένος με αξιόλογα διοικητικά προσόντα αμέσως μετά ο Κωνσταντίνος αναπτύσσει σημαντική πολιτική και στρατιωτική δράση. Η πολιτική του είχε στόχο την συνένωση των χριστιανικών βαλκανικών δυνάμεων και την αποκατάσταση καλών διπλωματικών σχέσεων με τους δυτικούς. Άλλωστε ο πατέρας του, ο Μανουήλ ο Β, ήταν φιλοπαπικός και πρωτοστάτησε στην επανένωση των εκκλησιών. Πίστευε πως ήταν δυνατόν, ενωμένοι όλοι οι Χριστιανοί, να προβάλλουν αντίσταση στην επερχόμενη τουρκική λαίλαπα. Ηταν η εποχή που οι εσωτερικές ίντριγκες κατέτρωγαν τα σπλάχνα του βυζαντινού ελληνισμού, οι κατακτήσεις στην Ανατολή είχαν εγκαταληφθεί, η Δύση για την τύχη του Βυζαντίου, δηλαδή της ΝΟVAROMA ( Κωνσταντινούπολη) αδιαφορούσε, πλην ελαχίστων Ενετών και Γενουατών. Το Βυζάντιο μοιάζει να μη μετέχει στην αναδυόμενη Αναγέννηση στην Δύση, περιορίζοντας την πνευματικότητά του στις εκλάβεις έξω αυτού, στην Ιωνία και στον Μυστρά. Ομως με τους Παλαιολόγους εξελληνίζεται και ολίγον κατ’ ολίγον απορωματοποιείται.
Η εσπευσμένη ψευδοένωση των εκκλησιών με τη σύνοδο της Φεράρας (Νοέμβριος 1439- 1η Φεβρουαρίου 1440) που για πολλούς φάνταζε μοναδική διέξοδος σωτηρίας, απεδείχθη ότι ήταν πλάνη και μάταιη ελπίδα.
Στην Κωνσταντινούπολη. που πια σαν Κράτος περιοριζόταν στα όρια της Πόλης και η κατάσταση ήταν τραγική. Πρόσφυγες απ’ όλες τις κατακτήσεις είχαν καταλάβει κάθε ελεύθερο χώρο στην βασιλεύουσα. Ο επισιτισμός γινόταν με μεγάλη δυσκολία. Το ταμείο είχε εξαντληθεί. Τα νέα που έφθαναν έριχναν όλο και πιο χαμηλά το ηθικό του κόσμου. Και όμως.
Όλοι καθησύχαζαν τον νέο αυτοκράτορα, για τις προθέσεις των Τούρκων που είχαν μεταφέρει την πρωτεύουσά τους από την ασιατική Προύσα στην Ευρωπαϊκή περιοχή της Θράκης (Ανδριανούπολη) και όλοι τον διαβεβαίωναν ότι η βοήθεια από την Δύση ήταν προ των Πυλών. Μόνο ο Φραντζής, πιστός και αφοσιωμένος σύμβουλος και καλά πληροφορημένος, ανησυχούσε σφόδρα, ειδικά όταν το 1451 ανέβηκε στον σουλτανικό θρόνο ο νεαρός Μωάμεθ ο Β’ με δοσμένη την υπόσχεση στον Βεζίρη Χαλίλ να πάρει την Πόλη. Το Πάσχα του 1453 παίρνει και τον τίτλο του Πολιορκητή. Παρά ταύτα στην Πόλη εκτιμούν ότι ο νεαρός Σουλτάνος δεν ήταν έτοιμος για μεγάλα έργα, όταν αυτός, πανέξυπνος, οργάνωνε την κατάληψη της Πόλης με την ανέγερση στον Βόσπορο του υψηλού Φρουρίου Ρουμελί-Χισάρ και με τα κανόνια του Ουρβανού να ενισχύουν τον πολυάριθμο στρατό του.
Οταν πια και με τον στόλο του ο Μωάμεθ περισφίγγει την Πόλη ο Κωνσταντίνος οργανώνει την άμυνα, εμψυχώνει, ακόμα και όταν οι δυτικοί κάτοικοι της Πόλης την εγκαταλείπουν τον Φεβρουάριο του 1453, με αρχηγό της δειλίας των τον Πιέτρο Νταβάτζο. Στις επανειλημμένες κλήσεις του Κωνσταντίνου στην Δύση για βοήθεια ανταποκρίνονται λίγοι ναύτες Καταλανοί, Ισπανοί από την Καστίλη με επικεφαλής τον Δον Φραντζίσκο δε Τολέδο και Γενουάτες με ηγέτη τον γενναίο Ιουστινιάνη. Ήταν η μικρή ενίσχυση που θα παρακινήσει τον αυτοκράτορα στο μήνυμα του “πολιορκητή” το Πάσχα του 1453 να παραδώσει την Πόλη του, αυτός να απαντά: “το την Πόλιν, σαι δούναι, συτ’ εμόν εστίν συτ’ άλλου των κατσικσύντων εν ταύτη. Κοινή γαρ γνώμη πάντες αυτσπρσαιρέτως απσθανσύμεν και συ φεισόμεθα της ζωής ημών”.
Η Πόλη την πολύμηνη επίθεση δεν την άντεξε. Η Κερκόπορτα άνοιξε την Πύλη εισόδου της Τουρκιάς, για τότε και για πάντα. Και ο αυτοκράτορας στην ηλικία των 48 ετών αφήνει την τελευταία του πνοή στην Πύλη του Ρωμανού κατά το μεσημέρι της 29ης Μαϊου όταν, όπως θρηνολογεί ο λαϊκός ποιητής:
‘Όσον τον ζώνουν τα σκυλιά τόσο κτυπά και σφάζει, σαν πληγωμένος λέοντας, σαν τίγρης της ερήμου, που τα παιδιά της σκότωσαν.
Μα..κει του πέφτει τ’ άλογο, πέφτει κι αυτός και κράζει
“Ουκ έστι τις των Χριστιανών λαβείν απ’ εμού την κεφαλήν μο
Κι ύστερα το ρωμιόπουλο ερωτά:
‘Άπέθανε γιαγιά;
Ποτέ, Ποτέ παιδί μου. Κοιμάται, κοιμάται στη μαρμαρωσιά.
Θα σηκωθεί, τη σπάθα του να δράξει και στρατηγός θε να μπει τον Τούρκο νσ. κτυπήσει.
Και χτύπα χτύπα θα τον πα, μακρά να τον πετάξει
πίσω απ’ την Κόκκινη Μηλιά και πίσω από τον ήλιο.
ΠΟΥ ΠΙΑ ΝΑ ΜΗ ΓΥΡΙΣΕΙ
Ήταν και τότε Μάης είκοσι εννιά του μήνα1όταν ο ψαλμωδός, έξω πια απ’ τον ναό της Αγιάς Σοφιάς μονολογεί:
“Πως πλέον άσωμεν την ωδήν του Κυρίου
μου επί γης αλλοτρίας;
Ω Πόλις, εάν επzλάθωμαι σου επιλησθείη η δεξιά μου
Κολληθείη η γλώσσα μου τω λαρύγγι μου, εάν μη σου μνησθώ..”
Ηταν και τότε Μάης. Μόνο που ήταν ο τελευταίος.
