Εκδήλωση για τον “Ερημίτη της Σαντορίνης” Δημήτρη Γληνό
“Ο Δημήτρης Γληνός γεννήθηκε στη Σμύρνη, στις 22 Αυγούστου (με το παλιό ημερολόγιο, 2 Σεπτέμβρη με το νέο) 1882 και ήταν το πρώτο παιδί της οικογένειάς του, ενώ ακολούθησαν άλλα 11. Ο πατέρας του, Αλέξανδρος, με καταγωγή από την Άνδρο, ασχολήθηκε στη Σμύρνη με επιχειρήσεις κρασιών, ενώ η μητέρα του καταγόταν από τον Μπουρνόβα της Σμύρνης κι ήταν κόρη του μεγαλοκτηματία Χατζή Παυλίδη.
Αλλεπάλληλες ατυχίες στις επιχειρήσεις του πατέρα του, τα πολλά παιδιά, αρρώστιες και θάνατοι έφεραν δυσκολίες πολλές και στις σπουδές του Δημήτρη, που έδειχνε πάθος για μάθηση.
Εκανε τις γυμνασιακές του σπουδές μεταξύ 1893 και 1899 στην Ευαγγελική Σχολή (με διακοπές μάλιστα στα διαστήματα που ως παιδί αναγκάστηκε να δουλέψει στην ταβέρνα που άνοιξε ο πατέρας του) κι εκείνον τον καιρό, όπως σημείωνε ο ίδιος, διαπνεόταν από «εθνικιστικά και ιδεαλιστικά ιδεώδη».
Οι σπουδές και η ενεργοποίηση στο αστικό ρεύμα του δημοτικισμού
Το 1899 μετακόμισε στην Αθήνα (έχοντας αποφοιτήσει με «Αριστα» από την Ευαγγελική Σχολή) και γράφτηκε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Από τα πρώτα χρόνια στη σχολή του γνωρίζεται με δημοτικιστές φοιτητές (Κ. Γούναρη, Αλ. Δελμούζο, Μαν. Τριανταφυλλίδη), ωστόσο στα «Ευαγγελικά» διαδηλώνει με την πλευρά του Μιστριώτη κατά της μετάφρασης των Ευαγγελίων. Το 1904, όμως, προσχώρησε στο κίνημα του δημοτικισμού και έγινε μέλος του συλλόγου «Η εθνική μας γλώσσα».
Να σημειωθεί ότι για λόγους βιοπορισμού χρειάστηκε να διακόψει δύο φορές τις σπουδές του για να δουλέψει στην Εκπαίδευση, ενώ ως φοιτητής επίσης δημοσίευσε και τα πρώτα του κείμενα (ένα γράμμα στο «Το περιοδικό μας» για τις ξένες λέξεις στην ελληνική το 1901 και τρία μεταφρασμένα ποιήματα του Heredia στον «Νουμά» το 1902 – 1903 με το ψευδώνυμο Δημ. Μήτσος).
Το 1905 παίρνει το δίπλωμά του με «Αριστα» και αναλαμβάνει διευθυντής της Αναξαγορείου Σχολής στα Βουρλά της Μικράς Ασίας, και στη συνέχεια στο Ελληνογερμανικό Λύκειο της Σμύρνης. Τα χρόνια εκείνα βγάζει λόγους και αρθρογραφεί στη δημοτική, προκαλώντας αντιδράσεις των σχολαστικών καθαρευουσιάνων, αλλά και συζήτηση στον «Νουμά», τον οποίο ο Γληνός λαμβάνει και διαβάζει στη Σμύρνη, δηλώνοντας ότι τα άρθρα του Σκληρού τον συγκινούν και του ανοίγουν μια νέα κατεύθυνση για τον σοσιαλισμό.
Το 1908 ο Γληνός παντρεύεται και πηγαίνει να συνεχίσει τις σπουδές του στην Ιένα και τη Λειψία της Γερμανίας. Εκεί παρακολούθησε μαθήματα φιλοσοφίας, παιδαγωγικής και πειραματικής ψυχολογίας. Γνωρίστηκε επίσης από κοντά με τον Γεώργιο Σκληρό, που τον ώθησε σε κοινωνιολογικές μελέτες. Τον Ιούλη του 1909 ο Γληνός γράφει την πρώτη μελέτη του με μαρξιστική μέθοδο, που αφορά τη νεοτουρκική επανάσταση του Ιούνη του 1908.
Κυλώντας την πέτρα του Σίσυφου…
Το 1911 επέστρεψε στην Ελλάδα. Διορίστηκε αρχικά διδάσκαλος στο Γυμνάσιο της Πλάκας και στη συνέχεια καθηγητής στο Αρσάκειο Λύκειο Αθηνών. Εντάχθηκε στον Εκπαιδευτικό Ομιλο και ανέλαβε την επιμέλεια του Δελτίου του. Ο Γληνός, μέσα από το γλωσσικό, το κοινωνικό και ειδικότερα το εκπαιδευτικό σύστημα, αντιλαμβάνεται ήδη την πάλη των τάξεων, μόνο που σ’ αυτήν παίρνει αρχικά μέρος με την αστική τάξη ελπίζοντας σε έναν διαφωτιστικό ρόλο ανάλογο με αυτόν που είχε παίξει στην εποχή της επαναστατικής ανόδου της σε άλλες χώρες της Ευρώπης.
Το 1912 διορίστηκε διευθυντής του Διδασκαλείου Μέσης Εκπαιδεύσεως. Απ’ αυτήν τη θέση τον επόμενο χρόνο, μετά από συσκέψεις με τον τότε υπουργό Παιδείας, Ιωάννη Τσιριμώκο (κυβέρνησης Ελ. Βενιζέλου), υπήρξε ο βασικός υπεύθυνος και σχεδιαστής της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης του 1913, εισάγοντας το εξατάξιο Δημοτικό και εξατάξιο Γυμνάσιο. Το 1914 πρωτοστάτησε στην ίδρυση του «Εκπαιδευτικού Συνδέσμου Λειτουργών Μέσης Εκπαιδεύσεως», διευθύνοντας και το περιοδικό «Αγωγή» του εν λόγω συνδέσμου. Συνεργαζόμενος δε με τους Μανόλη Τριανταφυλλίδη και Αλέξανδρο Δελμούζο συμμετέχει στην Εκπαιδευτική Επιτροπή που συγκρότησε ο Ελευθέριος Βενιζέλος, που τους ενθάρρυνε να γράψουν βιβλία στη δημοτική. Κατά τα Νοεμβριανά του 1916 συνελήφθη για εξύβριση του βασιλιά και οδηγήθηκε στη φυλακή για έναν μήνα. Τον Γενάρη του 1917, με την αποφυλάκισή του, μετέβη στη Θεσσαλονίκη, όπου και ανέλαβε σύμβουλος και γενικός γραμματέας στο υπουργείο Παιδείας της Προσωρινής Κυβέρνησης της Θεσσαλονίκης (1917). Τότε ξεκίνησε την εφαρμογή της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης του 1917 προωθώντας το διάταγμα για την εισαγωγή της δημοτικής στο Δημοτικό, με τα αναγνωστικά «Τα ψηλά βουνά», γενόμενος έτσι ο πρωτεργάτης της λεγόμενης «γλωσσοεκπαιδευτικής μεταρρύθμισης». Αυτή ήταν και η πρώτη «κεντρική πράξη» της ζωής του. Ολη η δουλειά του αυτά τα χρόνια για την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση δεν θα εφαρμοστεί, αλλά ο Γληνός θα τη συγκεντρώσει αργότερα στο βιβλίο «Ενας άταφος νεκρός».
Μέχρι τα μέσα της επόμενης δεκαετίας θα συνεχίσει τις προσπάθειες από κυβερνητικές θέσεις, αλλά και από τη μάχιμη Εκπαίδευση, αφού με δική του πρωτοβουλία ιδρύεται η Ανωτέρα Γυναικεία Σχολή, συμμετέχει σε διδασκαλικά συνέδρια, αρθρογραφεί, ενώ το 1925 θα συντάξει τον οργανισμό του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
Κείνα τα χρόνια για τον Γληνό γίνεται πιο καθαρό ότι η ίδια η αστική τάξη είναι με την πλευρά της αντίδρασης. Στοιχείο που το φανερώνει είναι και η άρνησή του να αναλάβει τη θέση του πρύτανη για δέκα χρόνια στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης αλλά και η οριστική απομάκρυνσή του από κάθε κυβερνητική θέση από το 1926 και μετά.
Οποιοι υποστηρίζουν την απολίτικη Παιδεία, στην ουσία υποστηρίζουν την Παιδεία της κυρίαρχης τάξης
Από το 1926 εκδίδει το περιοδικό «Αναγέννηση», όπου δημοσιεύεται, μεταξύ άλλων, η «Ασκητική» του Νίκου Καζαντζάκη, κι από το 1928 τον «Νέο Δρόμο». Εχουν προηγηθεί το 1925 τα «Μαρασλειακά», που οδηγούν το 1926 στο κλείσιμο και της Παιδαγωγικής Ακαδημίας που διευθύνει ο Γληνός. Τα «Μαρασλειακά» μαζί με τα «Αθεϊκά», την προηγούμενη δεκαετία (ο Γληνός υπερασπίστηκε τους δημοτικιστές ως μάρτυρας στη δίκη του Ναυπλίου), έδειξαν πως η αντίδραση στους δημοτικιστές έπαιρνε τη μορφή του αντικομμουνισμού. Ο Γληνός μνημονεύει αυτά τα γεγονότα για να δείξει την αντίδραση της αστικής τάξης.
Ακολουθούν η διάσπαση του Εκπαιδευτικού Ομίλου και η Διακήρυξή του το 1927, που αποτελεί τη δεύτερη «κεντρική πράξη της ζωής» του Γληνού. Πυρήνας της διαμάχης που ζυμώνεται από το 1926 είναι η ταξικότητα της Παιδείας. Η διοίκηση του Εκπαιδευτικού Ομίλου χωρίζεται σε δύο μερίδες. Η συντηρητική μερίδα, με επικεφαλής τον Α. Δελμούζο, υποστήριζε ότι η Παιδεία δεν έχει καμία σχέση με τη σύνθεση της κοινωνίας και τους ταξικούς αγώνες και ότι ο Εκπαιδευτικός Ομιλος πρέπει να μείνει έξω και μακριά από αυτούς. Η άλλη, η ριζοσπαστική σοσιαλιστική πλευρά έχει πρόμαχο τον Γληνό, ο οποίος σε μία ιστορική συνεδρίαση διακήρυξε με μοναδική καθαρότητα και μεστότητα λόγου τη μαρξιστική – λενινιστική θέση ότι η Εκπαίδευση καθορίζεται πάντοτε από τη σύνθεση της κοινωνίας. Και σε μία κοινωνία ταξικά οργανωμένη γίνεται όργανο στα χέρια της κυρίαρχης τάξης, που τη χρησιμοποιεί για να εξασφαλίζει τα συμφέροντά της και να περιφρουρεί τα προνόμιά της. Εδειξε ότι όποιοι υποστηρίζουν την απολίτικη Παιδεία, στην ουσία υποστηρίζουν την Παιδεία της κυρίαρχης τάξης και παραπλανούν τον λαό, γι’ αυτό και η εκπαιδευτική αλλαγή προϋποθέτει κοινωνική πολιτική αλλαγή.
Το 1928 παραπέμπεται σε δίκη διότι θεωρείται υπεύθυνος για τα επεισόδια που έγιναν σε διάλεξη του διάσημου Ελληνορουμάνου συγγραφέα Παναΐτ Ιστράτι, που ο λόγος του ήταν ύμνος για τη Σοβιετική Ενωση. Ο Γληνός ήταν διοργανωτής της εκδήλωσης μαζί με τον Καζαντζάκη και στη δίκη, που έγινε τον Ιούνη του ίδιου χρόνου, αθωώθηκε προκαλώντας πλήγμα στο Ιδιώνυμο του Βενιζέλου. Το 1929, με σειρά άρθρων του στην «Ακρόπολη», καταδεικνύει την αντιδραστικότητα της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης. Μέχρι το 1932 δίνει διαλέξεις σε φοιτητικά σωματεία (το 1932 δίνει τη μνημειώδη διάλεξη για τους δρόμους που ανοίγονται μπροστά στους νέους επιστήμονες), συμμετέχει σε αντιφασιστικές κινήσεις κι εκδηλώσεις, παραδίδει μαθήματα σε ιδιωτικά σχολεία και συνεργάζεται με εκδοτικούς οίκους, ανάμεσα σε άλλα με το περιοδικό «Νέοι Πρωτοπόροι» από το πρώτο του τεύχος, αλλά και τον «Ριζοσπάστη».
Το 1934 ταξίδεψε μαζί με τον Κώστα Βάρναλη, που ήταν στενός φίλος του, στη Σοβιετική Ενωση, ένα ταξίδι που έπαιξε γι’ αυτόν καταλυτικό ρόλο. Οταν επέστρεψε δημοσίευσε τις εντυπώσεις του σε πολλές συνέχειες στην εφημερίδα «Νέος Κόσμος».
«Καθήκον κάθε πνευματικού ανθρώπου είναι να ταχθεί κάτω από τη σημαία του Κομμουνιστικού Κόμματος»…
Τον Οκτώβρη του 1935 εξορίστηκε μαζί με τον Βάρναλη στον Αη Στράτη από τη δικτατορία του Γεωργίου Κονδύλη, έως το τέλος του χρόνου. Εκεί ο Δάσκαλος θα γνωρίσει την οργάνωση των κομμουνιστών και τη συντροφικότητα που οικοδομείται στην κοινή δράση, παρά τις δυσκολίες των συνθηκών.
Κι έρχεται η ώρα για την τρίτη, σύμφωνα με τον ίδιο, «κεντρική πράξη της ζωής του»: Την προσχώρησή του στο Κομμουνιστικό Κόμμα, το 1936, που ανακοίνωσε δημόσια στο ταξίδι της επιστροφής του από τον Αη Στράτη, μετά τη γενική αμνηστία που δόθηκε στους πολιτικούς κρατούμενους.
Στις εκλογές του 1936 ο Δ. Γληνός εκλέχτηκε βουλευτής με το Παλλαϊκό Μέτωπο και με αυτή του την ιδιότητα ανέπτυξε πλούσια δραστηριότητα για τα λαϊκά προβλήματα, με χαρακτηριστική την επεξεργασία του σταφιδικού θέματος, που κατέληγε ότι η επεξεργασία και η διάθεση της σταφίδας πρέπει να φύγουν από τα χέρια ληστρικών οργανισμών και να περάσουν στα χέρια των παραγωγών με ενιαία συνεταιριστική οργάνωση.
Η δικτατορία του Μεταξά, που επιβλήθηκε την 4η Αυγούστου, τον εξόρισε αρχικά στην Ανάφη (4 Αυγούστου 1936 – 4 Μάη 1937), στη συνέχεια από τις 7 Μάη του 1937 τον έκλεισε στην Ακροναυπλία. Χριστούγεννα του 1937 περνάει από την Αθήνα και πηγαίνει εξόριστος στον Πύργο της Σαντορίνης. Εξόριστος στην Ανάφη, είχε γράψει το «Διάγραμμα της διαλεχτικής φιλοσοφίας» (Οκτώβρης 1936), πρόπλασμα μιας μεγαλύτερης μελέτης για τον «Διαλεκτικό υλισμό». Οι φλογερές διαλέξεις του στην Ακροναυπλία για την αξία της μόρφωσης, του διαβάσματος, για επιστημονικά θέματα εντυπωσιάζουν τους συγκρατούμενούς του, ενώ αργότερα στην απομόνωσή του στη Σαντορίνη θα γράψει την «Τριλογία του πολέμου», με τον υπότιτλο «Μονόλογοι του ερημίτη της Σαντορίνης».
Τελικά, λόγω της κλονισμένης υγείας του, μετά από έναν χρόνο υποχρεώθηκαν να τον μεταφέρουν στην Αθήνα και να του επιβάλουν κατ’ οίκον περιορισμό. Ο Γληνός το εκμεταλλεύτηκε για να επιδοθεί εκ νέου σε πνευματική εργασία. Το 1939 κυκλοφορεί η περίφημη μελέτη του «Εισαγωγή στον Σοφιστή του Πλάτωνα», εργασία κλασική για τα Γράμματα και με διαλεκτική ανάλυση.
Οταν η Ελλάδα βρέθηκε υπό φασιστική κατοχή, η Ασφάλεια παρέδωσε τον Γληνό στους Ιταλούς κατακτητές, οι οποίοι όμως υποχρεώθηκαν να τον απολύσουν ως άρρωστο. Στη διάρκεια της Κατοχής, ο Γληνός πρωταγωνίστησε στις διεργασίες για την ίδρυση του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου (ΕΑΜ) και συνέταξε το ιδεολογικοπολιτικό μανιφέστο «Τι είναι και τι θέλει το ΕΑΜ», ένα εξαιρετικό μάθημα Ιστορίας και ταυτόχρονα ένα φλογερό σάλπισμα αγώνα για την εθνική και κοινωνική απελευθέρωση του λαού μας. Το κείμενο αυτό σάλπισε συναγερμό και θέριεψε την αντίσταση του λαού, στην οποία ο Γληνός βρέθηκε στην πρωτοπορία με το ψευδώνυμο «Ορέστης».
Παράλληλα, τον Δεκέμβρη του 1942, εκλέχτηκε μέλος του Πολιτικού Γραφείου της ΚΕ του ΚΚΕ και της Γραμματείας του.
Ο κατακτητής και τα όργανά του, ξέροντας τον ρόλο του Γληνού στην Αντίσταση, έκαναν ό,τι μπορούσαν για να τον βάλουν στο χέρι και να τον εξοντώσουν. Η παραμονή του πια στην Αθήνα ήταν επικίνδυνη γι’ αυτό έπρεπε να φύγει από την πολιορκημένη πρωτεύουσα, να ανέβει στο βουνό, στην Ελεύθερη Ελλάδα. Πριν από όλα, όμως, έπρεπε να κοιτάξει την αρρώστια του. Για να αναλάβει ηγετικό ρόλο στην Κυβέρνηση του Βουνού ήθελε να είναι υγιής, γι’ αυτό και αποφασίζει τον Δεκέμβρη του 1943 να μπει στην κλινική Σμπαρούνη και να κάνει μια εγχείρηση.
Ο θάνατος τον βρήκε τα Χριστούγεννα του 1943, στις 26 Δεκέμβρη, καθώς ο εξαντλημένος του οργανισμός δεν άντεξε την επέμβαση.
Στις 30 Δεκέμβρη του 1943, στην πρώτη του σελίδα, ο «Ριζοσπάστης» της Κατοχής φιλοξενούσε μια ανακοίνωση του Πολιτικού Γραφείου της ΚΕ του ΚΚΕ, υπό τον τίτλο «ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΛΗΝΟΣ»…«Το Πολιτικό Γραφείο της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ με βαθύτατη θλίψη αγγέλνει στον ελληνικό λαό ότι ύστερα από σοβαρή εγχείρηση πέθανε στις 26.12.1943 ο εκλεχτός εκπρόσωπος της ελληνικής διανόησης ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΛΗΝΟΣ, μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ και της Γραμματείας του Πολιτικού Γραφείου της. Με το θάνατο του Δ. Γληνού ο Ελλ. λαός χάνει έναν από τους πιο θαρραλέους μαχητές του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα, χτίστη του νεοελληνικού πολιτισμού του και τα ελληνικά γράμματα, η επιστήμη και η διανόηση τον πιο πρωτοπόρο αντιπρόσωπό τους, το Κόμμα μας έναν από τους πιο αγαπημένους του ηγέτες».
