Η ΣΑΝΤΟΡΙΝΗ ΚΑΙ ΟΙ ΑΡΓΟΝΑΥΤΕΣ
ΑΠΟ ΤΟ ΜΥΘΟ ΣΤΗΝ ΕΠΙΣΤΗΜΗ
Erasmus_Quellinus_II-_Ιάσων και το Χρυσόμαλλο Δέρας1630
Οι μύθοι, δεν είναι παρά μια πρωτόλεια περιγραφή της ιστορίας. Το υποστηρίζει η συντριπτική πλειοψηφία των σύγχρονων στοχαστών, ιστορικών και φιλοσόφων. Με αυτήν την οπτική, η Σαντορίνη, υπήρξε ένα από τα σημαντικότερα συστατικά της αρχαίας προ-ιστορίας και ιστορίας. Ο μύθος του Κάδμου με την Αρπαγή της Ευρώπης, ο “Τίμαιος” και ο “Κριτίας” του Πλάτωνα, είχαν ισχυρή αναφορά στη Σαντορίνη. Ένα ανάγνωσμα, που περιγράφει τη γένεση του νησιού, αναφέρεται στους Αργοναύτες.
Το διασημότερο σανδάλι της ιστορίας
Το διασημότερο σανδάλι της ιστορίας δεν το έφτιαξε ούτε ο Μανόλο Μπλάνικ, ούτε κανένας από τους σύγχρονους σχεδιαστές της υψηλής μόδας. Ήταν κατασκεύασμα ενός ταπεινού και άγνωστου τσαγκάρη από τη Θεσσαλία και έγινε διάσημο όχι γιατί τοποθετήθηκε σε κάποια λαμπερή βιτρίνα, αλλά επειδή χάθηκε σε ένα λασπερό ποτάμι. Το φορούσε ένας νεανίας, από υψηλή γενιά, ονόματι Ιάσων. Ο ευειδής ούτος νεαρός ήταν γιος του Αίσονα, ο οποίος είχε ένα ετεροθαλή αδελφό τον Πελία που σφετερίστηκε το θρόνο της Ιωλκού και τον έδιωξε από το βασίλειο.
Παρά τον ξεπεσμό του πάντως, ο Αίσονας φρόντισε να πάρει ο κανακάρης του τις καλύτερες εγκύκλιες σπουδές κι έτσι τον έστειλε στο Πήλιο, όπου ο κένταυρος Χείρων, του δίδαξε πολλά και σημαντικά (μεταξύ αυτών και ιατρική). Το νεαρό όμως τον έτρωγε η μπαγαμποντιά του θείου και μόλις ενηλικιώθηκε αποφάσισε να βρει το σφετεριστή και να πάρει πίσω το μαγαζί του μπαμπά (ολόκληρο βασίλειο ήταν στο κάτω-κάτω!). Περνώντας από ένα ποτάμι, όμως έχασε το ένα το σανδάλι και επειδή δεν είχε λεφτά για καινούριο ζευγάρι, έφτασε στην Ιωλκό μονοσάνταλος. Μόλις τον είδε ο Πελίας κέρωσε, γιατί εκτός του ότι ο Ιασονάκος ήταν ολόκληρο παλληκάρι, του είχε πει κι ένας μάντης να «φυλάγεται από το μονοσάνδαλο».
Το σινιέ προβατοτόμαρο
Ο Ιάσονας παίρνει το χρυσόμαλλο δέρας. Παράσταση σαρκοφάγου περίπου 250 π.Χ.
Τον καλοδέχτηκε όμως το νεαρό ανιψιό και φυσικά έδειξε πρόθυμος να του παραδώσει το βασίλειο, αλλά την ίδια ώρα έψαχνε να βρει πως θα του τη φέρει (τέτοιος μπαγαμπόντης ήταν!). Έτσι λοιπόν ζήτησε ως τελευταία χάρη ένα προβατοτόμαρο, διότι όπως είπε στον Ιάσονα, υπέφερε από ρευματισμούς. Ο Ιάσων ως “ευγενής παιδί”, προσφέρθηκε να πάει σε κάποια κοντινή στάνη και να του φέρει ένα, αλλά ο παμπόνηρος Πελίας τον σταμάτησε. «Καλά, εγώ ως θείος σου και τέως βασιλιάς δε δικαιούμαι ένα σινιέ προβατοτόμαρο;». Ο Ιάσων επειδή ήτο καλής ανατροφής συμφώνησε και τότε ο Πελίας του ξεφούρνισε το μυστικό. «Ξέρεις» του είπε, «Υπάρχει εκεί στην Κλοχίδα ένα προβατοτόμαρο μούρλια. Το λένε «Χρυσσόμαλο Δέρας» και είναι από το κριάρι που είχε κουβαλήσει στη ράχη το Φρίξο και την Έλλη. Το θέλω, το θέλω, το θέλω. Και ύστερα εσύ ότι θες.».
«Θείε μου, είσθε πολύ μπαγάσας», είπε ο Ιάσων, «αλλά επειδή εγώ έχω λόγο θα τον τηρήσω. Θα σου το φέρω το τομάρι που ζήτησες, ρε παλιοτόμαρο». Σάλπισε λοιπόν προσκλητήριο και μαζεύτηκαν καμιά 50ριά παλληκάρια πού ήταν τον ανφαν γκατέ της εποχής. Ηρακλής, Θησέας, Ορφέας, Κάστωρ και Πολυδεύκης ( οι Διόσκουροι) και άλλοι. Ένα καταρτισμένο παιδάκι, ο Άργος, ανέλαβε – υπό τις οδηγίες της Αθηνάς- να φτιάξει ένα καράβι που το ονόμασαν Αργώ και ξεκίνησε το μακρύ ταξίδι προς την Κολχίδα. Εκεί με τη βοήθεια της τρομερής πριγκίπισσας Μήδειας έκλεψαν το Χρυσόμαλλο Δέρας και ξεκίνησαν το ταξίδι της επιστροφής. ( Η Μήδεια ήταν αναμφίβολα η πιο τοξική γυναίκα της ιστορίας: Κομμάτιασε τον αδελφό της τον Άψυρτο για να μην προλάβει την Αργώ ο στόλος του πατέρα της Αιήτη, έβαλε τις κόρες του Πελία να βράσουν ζωντανό τον πατέρα τους, δήθεν για να ξαναγίνει νέος και μόλις ο Ιάσων την παράτησε για τη βασιλοπούλα Γλαύκη, έστειλε στη νύφη ένα δηλητηριασμένο μανδύα και πάει το κορίτσι. Για να εκδικηθεί όμως περισσότερο τον Ιάσονα, σκότωσε και τα δυό παιδιά που απέκτησαν μαζί – τον Φέρητα και τον Μέρμερο- και αργότερα παντρεύτηκε τον βασιλιά της Αθήνας, Αιγέα. Ούτε εκεί έμεινε όμως ήσυχη γιατί πήγε να δηλητηριάσει το Θησέα και τότε ο Αιγέας την έδιωξε κλωτσηδόν. Στο τέλος κατέβηκε στη χώρα των νεκρών –τα Ηλύσια Πεδία- όπου παντρεύτηκε τον Αχιλλέα αλλά δυστυχώς εκεί δεν μπόρεσε να σκοτώσει κανέναν, γιατί όλοι ήταν …πεθαμένοι κι έτσι εγκατέλειψε αυτό το ωραίο χόμπι).
Η Κυρήνη, ήταν η μοναδική αποικία της Θήρας, αλλά υπήρξε σπουδαίο κέντρο
Θήρα και Λιβύη
Το ταξίδι της επιστροφής, δεν ήταν εύκολο και οι Αργοναύτες ταλαιπωρήθηκαν πολύ. Ο Θηραϊκός Κύκλος όμως της Αργοναυτικής Εκστρατείας ξεκινάει από τη Λιβύη. (Θυμίζω πως είναι η δεύτερη παραπομπή στη Λιβύη, διότι και στο Θηραϊκό «Κύκλο της Ευρώπης», αναφέρεται η Λιβύη ως μητέρα του Αγήνορα). Η Αργώ σπρωγμένη από ανέμους και θύελλες προσάραξε στον αβαθή Κόλπο της Σύρτης. Το ατρόμητο πλήρωμα σήκωσε τα χέρια ψηλά, αλλά κάποια στιγμή εμφανίστηκαν οι τρεις κόρες του Τρίτωνα και τους συμβούλεψαν να σηκώσουν το καράβι στους ώμους τους και εν συνεχεία έφτασαν στη λίμνη Τριτωνίδα. Εκεί φανερώθηκε ο ίδιος ο Τρίτων – γιός του Ποσειδώνα και της Αμφιτρίτης- που τους καλοδέχτηκε και ως δείγμα της φιλοξενίας, τους προσέφερε ένα σβώλο αφρικανικού χώματος, ή κατά άλλους ένα όστρακο.
Κατόπιν οι Αργοναύτες, ξεκίνησαν το ταξίδι της επιστροφής και κάποια στιγμή θέλησαν να αράξουν για λίγο στην Κρήτη. Εκεί όμως έπεσαν πάνω στον Τάλω, τον χάλκινο γίγαντα που φρουρούσε τη μεγαλόνησο και ήταν ένα από τα δώρα του Δία στην Ευρώπη ή κατά άλλους δημιούργημα του Ηφαίστου. Το τέρας αυτό, περιπολούσε γύρω από την Κρήτη και δεν άφηνε κανέναν να πλησιάσει. Λογάριασε όμως χωρίς τη Μήδεια, διότι η φοβερή πριγκίπισσα του έκανε κάποια μαγικά, με αποτέλεσμα ένα βράχος να πέσει στον αστράγαλό του, το καυτό μολύβι από τις φλέβες του να χυθεί στη γη και ο ίδιος να πέσει σε ένα βάραθρο, εκβάλλοντας μια ουρανομήκη κραυγή. ( Οι εξηγήσεις που έχουν δοθεί σε αυτό το επεισόδιο θα ακολουθήσουν).
Ο Εύφημος και το βότσαλο
Charles de La Fosse. -Château de Versailles
Η Αργώ κατευθύνθηκε προς βορρά, αλλά έπεσε σε θύελλες, σκοτάδια και φουρτούνες. Επειδή όμως οι Αργοναύτες ήταν θρησκευόμενοι, προσευχήθηκαν στο θεό Απόλλωνα να τους σώσει. Πήρε λοιπόν εκείνος τηλέφωνο την Υπηρεσία Φάρων και ένα μικρό φωτάκι, άρχισε να αχνοφέγγει σε κάποιο νησάκι, που εξαιτίας του γεγονότος ονομάστηκε Ανάφη (από το ρήμα αναφαίνω) . Κατάκοποι όλοι, προσορμίστηκαν στο νησί και την επόμενη μέρα, έστησαν ένα ιερό αφιερωμένο στην Αιγλήτη (αυτόν που λάμπει) Απόλλωνα.
Εκεί όμως συνέβη, ένα παράξενο περιστατικό. Ο Εύφημος, αυτός που είχε πάρει το σβώλο χώματος – ή όστρακο- από τον Τρίτωνα, είδε ένα παράξενο όνειρο. Κάποια στιγμή έσταξαν από το στήθος του, ή από το όστρακο (βότσαλο, σβώλο χώματος) κάποιες σταγόνες γάλα. Αυτός τώρα τις βύζαξε ή τις άφησε να πέσουν στο χώμα –οι απόψεις διίστανται- αλλά από κάπου ξεφύτρωσε μια παρθένα, με την οποία συνευρέθηκε ερωτικά. Μετά τη συνεύρεση τον έπιασαν οι τύψεις διότι σκέφτηκε πως ή η κόρη, ήταν κόρη του, γιατί βγήκε από το δικό του γάλα ή επειδή ήταν νέα και παρθένος την αποπλάνησε.
Ο Εύφημος, ως ευαίσθητο και κάπως αλαφροΐσκιωτο παλικάρι διηγήθηκε το όνειρο του τον Ιάσωνα, ο οποίος μαζί με τη «θύραθεν» παιδεία έχει διδαχτεί και τη μαντική τέχνη από τον Έκατο και τον συμβούλεψε να ρίξει το σβώλο του αφρικανικού χώματος (ή όστρακο ή βότσαλο) στη θάλασσα. Τότε τα νερά άρχισαν να αναβράζουν και σε λίγο ξεπετάχτηκε ένα νησί που οι Αργοναύτες θαμπωμένοι από την ομορφιά του ονόμασαν «Καλλίστη». Τότε η τρομερή Μήδεια που έπαιζε τη μαντεία στα δάχτυλά της, έδωσε ένα χρησμό: «Μετά από 17 (δέκα εφτά) γενιές», είπε άνθρωποι από αυτό το νησί θα πάνε στη Λιβύη και θα ιδρύσουν μια ξακουστή πόλη. «Μεγαλάν πολίων μητρόπολιν Θήραν γενέσαθι», τους είπε στην αργκό της εποχής. Όλα αυτά τα λέει ο Πίνδαρος, πλέκοντας το εγκώμιο του Βασιλιά της Κυρήνης Αρκεσίλαου του Δ΄ , ο οποίος είχε νικήσει στις αρματοδρομίες των Πυθίων το 462 π.χ. Ο Απολλώνιος ο Ρόδιος, έχει μια διαφοροποιημένη εκδοχή, σύμφωνα με την οποία η νεαρή κόρη ( τέκνο του Τρίτωνα και της Λιβύης) υποσχέθηκε στον Εύφημο , ότι θα τρέφει τα παιδιά του αρκεί να την αφήσει να κολυμπάει γύρω στην Ανάφη (και ασφαλώς τη νεοδημιουργηθείσα Καλλίστη, η οποία φαινόταν ότι θα γίνει σπουδαίο τουριστικό κέντρο). «Της δ’ έκτοθι νήσος αέρθη Καλλίστη, παίδων ιερή τροφός Ευφήμοιο», γράφει ο μακαρίτης ο Απολλόδωρος.
Ο εποικισμός της Κυρήνης
Ο Συνέσιος ο Κυρηνεύς, υπήρξε σπουδαίος πλατωνικός φιλόσοφος, προτού τον εκλέξουν (παρά τις αντιρρήσεις του) επίσκοπο Κυρήνης
Η προφητεία της φοβερής και τρομερής Μήδειας εκπληρώθηκε το 630 π.χ, όταν έπεσε λιμός (πείνα) στη Θήρα. Τότε οι απελπισμένοι Θηραίοι, προσέφυγαν στο μαντείο των Δελφών και ο χρησμός που πήραν τους έλεγε να πάνε να εποικίσουν τη Λιβύη, στην οποία άλλωστε είχαν – λόγω Εύφημου και Νηρηίδος- και κάποια κληρονομικά δικαιώματα. Πρώτος έποικος ήταν ο Βάττος, γιος του Πολυμνήστου και της Φρονίμης, οι οποίοι αφού απέτυχαν να τον κάνουν ρήτορα –ήταν τραυλός ο κακομοίρης και από αυτόν βγήκε το αρχαιοελληνικό ρήμα Βαττιάζω= τραυλίζω) τον έστειλαν στην ξενιτιά να κάνει την τύχη του. Ο νεαρός τα κατάφερε κι έφτιαξε μια από τις πιο ονομαστές πόλεις της Βόρειας Αφρικής, η οποία μάλιστα απέκτησε και τέσσερα ημιαυτόνομα παραρτήματα: Ταύχειρα (Τόκρα), Πτολεμαΐς (Τολμέιτα), Εσπερίδες (Βεγγάζη) και Απολλώνια (ως επίνειο της Κυρήνης), γνωστές ως Πεντάπολις. Μάλιστα, ακόμα και σήμερα, ο Πατριάρχης Αλεξανδρείας φέρει τον τίτλο : «Πάπας και Πατριάρχης της μεγάλης πόλεως Αλεξανδρείας, Λιβύης, Πενταπόλεως, Αιθιοπίας, πάσης γης Αιγύπτου και πάσης Αφρικής, Πατήρ Πατέρων, Ποιμήν Ποιμένων, Αρχιερεύς Αρχιερέων, τρίτος και δέκατος των Αποστόλων και Κριτής της Οικουμένης».
Το σπουδαιότερο τέκνο της Κυρήνης – η οποία αναδείχθηκε σε μέγα αστικό και πνευματικό κέντρο- ήταν ο Συνέσιος ο Κυρηνέας. Σύμφωνα με τις ιστορικές πηγές, ήταν νεοπλατωνικός φιλόσοφος , μαθητής και θαυμαστής της ξακουστής Υπατίας και επαιρόταν πως ήταν Λακεδαιμόνιος λόγω της θηραϊκής καταγωγής του. Το περίεργο με αυτόν –σύμφωνα με τους ιστορικούς- ήταν πως χειροτονήθηκε επίσκοπος προτού καν γίνει χριστιανός!. Όπως αναφέρουν οι ιστορικοί οι συμπατριώτες του, το 399 μ.X τον έστειλαν ως απεσταλμένο στην Κωνσταντινούπολη, προκειμένου να πείσει τον αυτοκράτορα Αρκάδιο να μειώσει τους φόρους της Πενταπόλεως. Μετά από ένα χρόνο αναμονής, είδε τελικά τον Αρκάδιο και στη συνέχεια γύρισε στη Λιβύη, όπου ενυμφεύθη μια χριστιανή με την οποία έκανε 3 παιδιά, αλλά την έχασε πρόωρα. Το 409 μ.X, μετά την επιμονή των Πενταπολιτών ο επίσκοπος Αλεξανδρείας Θεόφιλος τον έχρισε επίσκοπο, παρά το γεγονός ότι ο ίδιος αρνιόταν σθεναρά το αξίωμα.
Ο Τάλως και το ηφαίστειο της Σαντορίνης
Το μυστήριο με τον χάλκινο γίγαντα Τάλω, επιχείρησε να αποκρυπτογραφήσει ο αείμνηστος Αντώνιος Κονταράτος, σπουδαίος επιστήμονας (ήταν -μεταξύ άλλων- στέλεχος της ΝΑΣΑ κατά την αποστολή του Απόλλων 11 στη Σελήνη και προς τιμήν του, ένας κρατήρας εκεί φέρει το όνομα Θήρα) και ανήσυχος ερευνητής. Σε μια διάλεξη του στο Μπελλώνειο Πολιτιστικό Κέντρο, είχε κάνει ένα ενδιαφέροντα συσχετισμό μεταξύ του συγκεκριμένου επεισοδίου και μιας ηφαιστειακής έκρηξης στο Αιγαίο, προερχόμενης από τη Θήρα. Σύμφωνα με την εξήγηση του Καθηγητή, ο Τάλως δεν ήταν παρά ένα ηφαίστειο, που εξερράγη και η κατακρήμνισή του, μοιάζει με τα ηφαιστειακά βυθίσματα (καλντέρες). Το ξαφνικό σκοτάδι που έπεσε, ήταν αποτέλεσμα του νέφους που προκάλεσε η έκρηξη, από όπου προέρχεται και ο μεγάλος κρότος της κατακρήμνισης. Τέλος, για την ανάδυση της Καλλίστης από τη θάλασσα –το επεισόδιο με τον Εύφημο-, εξέφρασε την εικασία πως επρόκειτο για μάγμα που ανέβλυσε από το βυθό και στερεοποιήθηκε στην επιφάνεια. « Κάτι τέτοιο έγινε στην έκρηξη του 197 π.X, που αναδύθηκε ένα μικρό νησί που αργότερα καταβυθίστηκε πάλι» είχε πει ο Κονταράτος.
Στη συνέχεια επιχείρησε να χρονολογήσει την εικαζόμενη έκρηξη που έζησαν οι Αργοναύτες. Σύμφωνα με τις πηγές, η Αργοναυτική Εκστρατεία, έγινε γύρω στον 14ο αιώνα π.χ κάτι που αποκλείει τη μεγάλη Μινωική Έκρηξη που συνέβη το 1613 π.X. Επιχειρώντας τον υπολογισμό με βάση τις 17 γενιές από τον Εύφημο, μέχρι τον απόγονό του Βάττο, που έφυγε από τη Σαντορίνη για να εποικίσει τη Λιβύη, κατέληξε στο 1050-1100 π.χ, ημερομηνία που δεν θεωρεί αξιόπιστη. Έτσι ανέτρεξε στο «Πάριο Χρονικό», μια μαρμάρινη στήλη που βρέθηκε στην Πάρο και καταγράφει τα γεγονότα της Ελληνικής Ιστορίας από το 1582 π.χ. μέχρι το 264 π.X . Το «Πάριο Χρονικό» αναφέρει πως ο Ορφέας συνέθεσε τον «Ύμνο προς τη Δήμητρα», στο 1398 π.X. Ο Ύμνος περιέχει την πληροφορία ότι ο χειμώνας και το καλοκαίρι είχαν την ίδια ακριβώς διάρκεια. « Ο Κωνσταντίνος Χασάπης, ο μέγας αστρονόμος παρατήρησε αυτό το στοιχείο που μπορεί αστρονομικά να μας προσδιορίσει πότε συνέβη. Αυτό λοιπόν συνέβη το 1366 π.X» είπε ο Καθηγητής και συμπέρανε ότι οι Αργοναύτες έγιναν μάρτυρες μιας ηφαιστειακής έκρηξης που συνέβη τον 14ο αιώνα στη Σαντορίνη. «Έχουμε την πρώτη περιγραφή της έκρηξης, στην ελληνική γραμματεία» κατέληξε. Κρυβόταν λοιπόν μια ηφαιστειακή έκρηξη, πίσω από τη μυθολογική κατακρήμνιση του χάλκινου γίγαντα της Κρήτης;. Ο Κονταράτος έλεγε πως ναι.
Οι παράξενοι κύκλοι του Μύθου
Η Λιβύη, βρίσκεται σε πρώτο πλάνο. Μητέρα του Αγήνορα. Η εγγονή της Ευρώπη, πέρασε από τη Σαντορίνη. Ο εγγονός της Κάδμος (γιος του Αγήνορα) εποίκισε το νησί. Οι κάτοικοι της Θήρας εποίκισαν την λιβυκή Κυρήνη το 630 π.X Ο Σπυρίδων Μαρινάτος – ο ανασκαφέας του Ακρωτηρίου- είχε πει «Ενεθυμήθην παραδόσεις ως η του Δαναού, όστις είχεν έλθει και είχε βασιλεύσει εις την Ελλάδα εξ Αιγύπτου. Είναι λοιπόν η Θήρα το κέντρον ή εν των κέντρων στενοτάτων σχέσεων προς την Λιβύην; Είναι μόνον απλή υποτροπή ο αποικισμός της Κυρήνης εκ Θήρας; Είναι ιστορικός ο πυρήν του Αργοναυτικού μύθου;». Να μπει και το -ελαφρώς συνομωσιολογικό- στοιχείο πως η ΠΟΠ (Προστατευόμενης Ονομασία Προέλευσης) φάβα του νησιού έχει το επιστημονικό όνομα «Lathyrus Clymenum», τη στιγμή που ένας από τους αργοναύτες ονομαζόταν Κλύμενος;.
Αυτοί οι παράξενοι Μινύες
Η Αφροδίτη ήταν πανέμορφη, αλλά και κοκέτα. Αλλοίμονο σε όποιον την έβλεπε και δεν αναφωνούσε «Κουκλάρα μου, ζαχαροπλάστης ήταν ο μπαμπάς σου;». Αυτό το αμάρτημα διέπραξαν οι γυναίκες της Λήμνου. «Δεν την τιμούσαν επαρκώς», λέει ο μύθος. Και τότε η κοκεταρία της Αφροδίτης, μεταλλάχτηκε σε θυμό. Έκανε τις Λημνιές να βρωμάνε αφόρητα, τόσο που οι άντρες τους δεν τις πλησίαζαν καν. Εξοργισμένες εκείνες που δεν πληρούσαν τα συζυγικά τους καθήκοντα και κάθονταν όλη μέρα στο καφενείο τους σκότωσαν όλους και το νησί έμεινε χωρίς άντρες. Κάποια στιγμή όμως έφτασαν στο νησί οι Αργοναύτες, που θες λόγω της πολύμηνης παραμονής στη θάλασσα, θες επειδή είχαν αγοράσει κούτες αποσμητικά από τα σουβενιράδικα της Κολχίδας , «ενώθηκαν» μαζί τους και τα τέκνα του παρανόμου έρωτος ονομάστηκαν Μινύες. Αυτοί διώχτηκαν από τους Πελασγούς και κατέφυγαν στη Σπάρτη, όπου αφού είχαν κάποια ντράβαλα με τους Σπαρτιάτες ακολούθησαν το Θήρα και εποίκισαν μαζί τους τη Σαντορίνη.
