“Σε πείσμα των σεισμών…” του Ομότιμου Καθηγητή Σπύρου Παυλίδη
Σπύρος Παυλίδης είναι Ομότιμος Καθηγητής Γεωλογίας ΑΠΘ και μέλος του ΔΣ του Ινστιτούτου Μελέτης και Παρακολούθησης Ηφαιστείου Σαντορίνης (ΙΜΠΗΣ)
“Οι κάτοικοι της “πορφυρογέννητης” Καλλίστης, Τερασίας, Στρογγύλης, Φιλεταίρας, Θήρας ή Σαντορίνης αντιμετώπισαν ατάραχα πολλές δυσκολίες επιβίωσης στον σκληρό και παράξενο τόπο τους. Υπέστησαν διαχρονικά πολλές καταστροφές από τη μανία της Φύσης, από την εποχή του Θήρα και των Λακεδαιμονίων μέχρι σήμερα. Ποτέ δεν εγκατέλειψαν τον τόπο τους, γιατί ήταν και είναι η ψυχή τους. Αντιμετώπισαν όμως ψύχραιμα, καρτερικά και με υπομονή τις φυσικές, πειρατικές και πολεμικές καταστροφές. Μάλιστα η μπότα των κατακτητών δεν έδεσε ποτέ με το αλλόκοτο χώμα τους.
Η καστροπολιτεία του απόκρημνου Σκάρου της εποχής της Ενετοκρατίας, με 200 σπίτια, στενά καλντερίμια και εκκλησίες, απ’ όσο γνωρίζουμε από τα ιστορικά αρχεία, κατακρημνίστηκε από σεισμούς. Οι σεισμοί κατά τις εκρήξεις του 1650, 1701-1711 και 1866-1870 προκάλεσαν σημαντικές ζημιές. Φαίνεται όμως πως την περίοδο 1701-1711 είναι εκείνοι που ώθησαν τους κατοίκους να τον εγκαταλείψουν οριστικά. Σταδιακά και μεθοδικά με τη σκληρή δουλειά των κατοίκων της ο Σκάρος μετακόμισε στη σημερινή θέση, τα Φηρά.
Στις αναφορές του κόμη Σουαζελ-Γκουφιέ (Choiseul-Gouffier), στον ογκώδη τόμο του “Περιήγησης Ελλάδος” του 1782, περιγράφονται οι μεγάλες ηφαιστειακές εκρήξεις, όπου διαβάζουμε ίσως τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα ψυχραιμίας και αταραξίας, που ξεπερνούσαν τον φόβο και ωθούσαν σε γενναιότητες τους τολμηρούς κατοίκους μπροστά στα θηριώδη φαινόμενα των σεισμών και ηφαιστειακών εκρήξεων. Ο τρόμος από την απαίσια βοή και τον σεισμό που προηγήθηκε της έκρηξης του 1707 αν και πανικόβαλε αρχικά μικρούς και μεγάλους, ώθησε γυναίκες, ανήμπορους και παιδιά να ζητήσουν καταφύγιο στα υπόσκαφα. Γρήγορα όμως ξεπεράστηκε ο αρχικός φόβος που τον διαδέχθηκε η περιέργεια και τόλμη και μερικοί θαρραλέοι Έλληνες, όπως γράφει ο Γκουφιέ, είχαν την αποκοτιά να αποβιβαστούν στην καινούργια καυτή γη, που δημιουργούσε το ηφαίστειο, γιατί δεν μπορούσαν να παρατηρήσουν την εξέλιξη του φαινομένου από τον Σκάρο. Αρκετοί ψαράδες με τα καΐκια τους τραβούσαν κατευθείαν στις τρεις καμένες τότε, αλλά όσο πλησίαζαν τη μεγάλη μπούκα και τη θάλασσα που “έβραζε”, αναγκάστηκαν να γυρίσουν πίσω και για ένα άλλο λόγο. Η πίσσα από τις καρίνες τους έλιωνε.
Όταν το 1650 έγινε η έκρηξη του υποθαλάσσιου ηφαίστειου Κολούμπο με το ισχυρό τσουνάμι και τα τοξικά δηλητηριώδη αέρια, εξαιτίας των οποίον έχασαν τη ζωή τους περίπου 50 άνθρωποι, η βαθιά θρησκευτική τους πίστη τους οδήγησε να αντιμετωπίσουν υπομονετικά το φαινόμενο και να χτίσουν συλλογικά την εκκλησιά της “Παναγιάς του Καλού” για να αντιμετωπίσουν το “μεγάλο Κακό”.
Ο καταστρεπτικός σεισμός του 1956 μετέβαλε σε ερείπια έναν μεγάλο αριθμό κτισμάτων σε μεγάλο μέρος των οικισμών της Σαντορίνης, ήταν ίσως η πιο σκληρή δοκιμασία των καρτερικών κατοίκων του σκληρού αυτού τόπου. Τους τραυμάτισε θανάσιμα, αλλά δεν τους ξερίζωσε από το νησί τους.
Τέλος, όταν από τις 10 Ιανουαρίου έως τις 2 Φεβρουαρίου του 1950, το ηφαίστειο της Νέας Καμένης εκρήγνυται επί σχεδόν έναν μήνα, δημιουργώντας τον μικρό θόλο “Λιάτσικας”, η ηφαιστειακή τέφρα εκτοξεύτηκε σε μια στήλη ύψους έως και 1.000 μέτρα. Όταν η στάχτη και τα θραύσματα της λάβας έπεσαν στους κοντινούς οικισμούς, τότε φάνηκε για μια ακόμη φορά η νηφαλιότητα των κατοίκων, που δεν άλλαξαν την καθημερινότητά τους. Η πρώτη πρωινή εργασία τους ήταν να σκουπίσουν υπομονετικά και ατάραχα τις αυλές και τις ταράτσες τους από τη στάχτη.
Σήμερα στη νέα δοκιμασία των κατοίκων του όμορφου νησιού, της πλουραλιστικής πληροφόρησης, παραπληροφόρησης, φημών και καλλιεργούμενου πανικού, το μόνο μήνυμα που μπορούμε να πούμε προς τους συνανθρώπους μας που αγωνιούν, ανησυχούν, υποφέρουν ψυχολογικά, έχουν τα βάσανα τους, το δανειζόμαστε από το μεγάλο νομπελίστα ποιητή μας Οδυσσέα Ελύτη:
“Ανοίγω το στόμα μου κι’ αγαλιάζει το πέλαγος … (και) ψιθυρίζει των ανθρώπων τα βάσανα”
“Σε πείσμα των σεισμών σε πείσμα των λιμών … Ανάντισα, κρατήθηκα, ψυχώθηκα, κραταιώθηκα”.
Κάθε δοκιμασία μας κάνει δυνατότερους!
* Ο Σπύρος Παυλίδης είναι Ομότιμος Καθηγητής Γεωλογίας ΑΠΘ και μέλος του ΔΣ του Ινστιτούτου Μελέτης και Παρακολούθησης Ηφαιστείου Σαντορίνης (ΙΜΠΗΣ)”.
Δημοσιεύθηκε στο Atlantea.news
