Ο ΣΑΜΨΩΝ ΚΑΤΣΙΠΗΣ ΓΙΑ ΤΟ “ΝΕΡΟΒΑΒΟΥΛΑ ΤΗΣ ΑΝΑΦΗΣ”

ΜΙΑ ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΗ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ

   Με πολύ μεγάλη και ανυπόκριτη χαρά, πήρα ένα γραμμα από έναν φίλο που τιμώ πολύ (όπως και όλη η Σαντορίνη). Τον Σαμψών Κατσίπη. Αναφέρεται στον “Νεροβάβουλα”, που εγώ προσπάθησα να ετυμολογήσω, βιβλιογραφικά. Ο φίλτατος Σαμφών όμως, εκτός από σπουδαίος επιστήμονας, είναι και Σαντορινιός, οπότε η δική του ετυμολόγηση, είναι ακριβέστερη, αν και συμπίπτει αρκετά με τη δική μου στο βασικό γεγονός πως “βάβουλας”, κατά κύριο λόγο σημαίνει ένα έντομο και κατ’ επέκταση το βαμβακώδες έκκριμα ή προϊόν, από το οποίο πήραν το “παρατσούκλι” τους τα σύννεφα. Εξυπακούεται όμως, πως θεωρώ την ετυμολόγηση του Σαμψών Κατσίπη, πληρέστερη, ορθότερη και απείρως καλύτερη της δικής μου (που άλλωστε, βασίστηκε μόνο σε σύντομη βιβλιογραφική έρευνα) . Και νιώθω, ιδιαίτερη τιμή, που το έκανε, με αφορμή το φτωχό γραφτό μου.

“ Αγαπητέ Δημήτρη

η ανάρτησή σου για τον «νεροβάβουλα» ήταν εξαιρετική και με γύρισε σε κάποιες παλιές καλές εποχές. Είπα λοιπόν να σου στείλω κάτι σχετικά με το θέμα.

«Βάβουλα» λέμε στην Σαντορίνη ένα είδος μιας άγριας μοναχικής μέλισσας που φτιάχνει κυρήθρες από χώμα πάνω στις πέτρες και εκεί μέσα βάζει μέλι και γεννά τα αυγά της. Τις κυρήθρες αυτές τις λέμε «βαβουλιές» ή «μελίσσια». Όταν είμασταν παιδιά τρέχαμε μέσα στη ζέστη για να βρούμε «βαβουλιές». Τις σπούσαμε με μια πέτρα και με ένα ξυλάκι τρώγαμε το μέλι. Πολλές φορές όμως αντί για μέλι βρίσκαμε τις προνύμφες (κάμπιες) ή και τις μέλισσες που είχαν ήδη σχηματιστεί εκεί μέσα.

Βαβουλιά πάνω σε μαύρη πέτρα (φωτό: Σαμψών Κατσίπης)

Η λέξη «Βάβουλας» είναι πολύ παλιά και προέρχεται από το «βόμβυξ» που αναφέρει ο Ησύχιος.

Ο Ησύχιος γράφει: «βόμβυκες, είδος πτερωτού κατά σφήκα».

Αργότερα επικράτησε να ονομάζονται βόμβυκες όλα τα λεπιδόπτερα έντομα που φτιάχνουν ένα περίβλημα το «βομβύκιο» (κουκούλι) μέσα στο οποίο αναπτύσσονται οι προνύμφες τους και που στη Σαντορίνη το λέμε «βαβούλι».

όμως «βάβουλες» γενικότερα λέγονται και άλλα έντομα που κάνουν «βόμβο» όπως ο «μπάμπουρας» ή ο «καλομαντατούσης» (χαμπαράς).

Η συστηματική ζωολογία πήρε το όνομα «βόμβυξ» του Ησυχίου και το έδωσε στον μεταξοσκώληκα, που τον ονόμασε βόμβυκα της μουριάς (Bombyx mori).

Από το προϊόν του «βόμβυκα», δηλ. το μετάξι, πιθανότατα προέκυψε , από σύγχυση, και το όνομα ενός άλλου φυτού του βάμβακα, επειδή και τα δύο παρείχαν κλωστικές ίνες, εισήχθησαν από την ίδια οδό, την ερυθρά θάλασσα και διαδόθηκαν σχεδόν ταυτόχρονα σε όλη την Ανατολή.

(Η Σουΐδα το βαμβάκι το αναφέρει ως «πάμβαξ» ή «παμβακίς» και στο λεξικό του Μπαμπινιώτη το βαμβάκι ετυμολογείται από το περσικό «pambak»).

Το προιόν του ακατέργαστου βάμβακα σε μορφή «καψών» το έλεγαν στη Σαντορίνη «βαβούλι». Υπήρχε δε για την εκκόκκιση του ειδικό ξύλινο όργανο που το κατασκεύαζαν εδώ και το ονόμαζαν «κερκίδα».

«Βαβούλι» επίσης λέγεται και το περικάρπιο των οσπρίων καθώς και το μπουμπούκι. Tα λεξικά μάλιστα το ετυμολογούν από το λατινικό valvulus.

Υπάρχει δε και στο Εμπορείο το παρατσούκλι Βάβουλας

Ο “Νεροβάβουλας της Ανάφης”. Φωτό Σταύρος Κουταλίδης

Ερχόμαστε τώρα στη Μετεωρολογία. Στην Σαντορίνη με τις λέξεις «νεροβάβουλα» και «ανεμοβάβουλα» χαρακτηρίζουμε τα σύννεφα εκείνα που προμηνύουν την βροχή ή τον δυνατό αέρα αντίστοιχα. Έτσι λοιπόν μόλις ξυπνούσαμε το πρωί κοιτάζαμε προς τα Χριστιανά (ή οι Καμαριανοί προς την Ανάφη ) και γνωρίζαμε αν θα βρέξει. Όταν δε βλέπαμε στον ουρανό να χωρίζονται τα σύννεφα σε πολύ μικρά κομμάτια με μυτερές άκριες τα «ξάσματα» λέγαμε «έχει ανεμοβάβουλα θα κακοσυνέψει» Και είχαμε και άλλα σημάδια!!!

Σήμερα μόλις ξυπνάμε δεν βγαίνουμε το πρωί έξω για να δούμε τον ουρανό αλλά ανοίγουμε την τηλεόραση και το κομπιούτερ για να δούμε τι λένε για τον αέρα και τη βροχή και κάνω πολύ περισσότερη ώρα να πάω στα Φηρά με το αυτοκίνητο σε σχέση με την εποχή που πήγαινα στο Γυμνάσιο με τα πόδια. Άλλαξε πολύ η ζωή μας……”.