ΤΙΜΗ ΣΤΟΝ ΑΓΝΩΣΤΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΗ-ΑΓΡΟΤΗ ΤΗΣ ΣΑΝΤΟΡΙΝΗΣ

H Santonews, δημοσιεύει ένα εξαιρετικής βαθύνοιας και καλλιέργειας (με τη μεταφορική και ίσως κυριολεκτική έννοια) κείμενο από τον Φιλόλογο -διδάκτορα Φιλοσοφίας Γιάννη Γαλαίο. Το γιατί είναι εκπληκτικό, θα το διαπιστώσετε μόλις το διαβάσετε. Η μόνη παρατήρηση -και ταυτόχρονα απολογία- είναι πως στο διαδίκτυο δύσκολα κρατιέται η αρχική μορφοποίηση. Οπότε, οι πλούσιες στον αριθμό και ακριβέστατες παραπομπές στις πηγές, παρατίθενται στο τέλος. Θα επισυναφθεί επίσης σε μορφή αρχείου. Τυπώστε το και κρατήστε το στη βιβλιοθήκη σας. Δεν είναι ένας απλός χαιρετισμός, είναι μια μικρή πραγματεία παρακαταθήκη και οδόσημο μνήμης και μέλλοντος της Σαντορίνης.

ΤΙΜΗ ΣΤΟΝ ΑΓΝΩΣΤΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΗ-ΑΓΡΟΤΗ ΤΗΣ ΣΑΝΤΟΡΙΝΗΣ[1]

Γιάννης Γαλαίος- Διδάκτορας Φιλολογίας

Εγώ φεύγω. Εσείς να δούμε τώρα.

ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ, Ημερολόγιο ενός αθέατου Απριλίου

(Προηγούνται προσφωνήσεις)

Εκ μέρους της οικογένειας του κυρίου Μανώλη Γαλαίου επιθυμώ να ευχαριστήσω θερμά τον Τοπικό Αγροτικό Συνεταιρισμό του Πύργου Καλλίστης που  είχε την ευγενή καλοσύνη να βραβεύσει τον αγρότη πατέρα μας στην σημερινή εκδήλωση κοπής της πρωτοχρονιάτικης πίτας.

Θεωρούμε ότι στο πρόσωπό του τιμώνται το ανεξαγόραστο κι αυθεντικό ήθος, η αγωνιστικότητα, η εργατικότητα, η αφοσίωση στο αγροτικό επάγγελμα και η άσκησή του με γνώση, με τέχνη και προπαντός με μεράκι. Γιατί για τον πατέρα μας η σχέση με την γη, το χώμα της Σαντορίνης είναι μια αγαπητική σχέση στενή, μια ισόβια σχέση ζωής αμοιβαίας καρποφορίας. Θέλω να πω με αυτό πως ο κυρ Μανώλης καλλιεργεί την γη, φροντίζει το θηραϊκό αμπέλι, αναπνέει τον καθαρό αέρα της εξοχής και ταυτόχρονα αναζωογονείται, ανθίζει – παρά τα χρόνια του- κι ο ίδιος[2]. Παίρνει ζωή από την μυστική ζωή της φύσης. Συνομιλεί καθημερινά μαζί της. Παρακολουθεί τους ρυθμούς[3] της σε όλο τους το εξελικτικό και επαναλαμβανόμενο ανάπτυγμα, την γραμμή και τον κύκλο της σποράς, της αύξησης, της συγκομιδής, της φθοράς και πάει λέγοντας. Καιρός του σπείρειν, καιρός του θερίζειν…[4]

Για τον κυρ Μανώλη η δουλειά στο χωράφι δεν είναι αγγαρεία, δεν είναι βάρος ﮲ είναι χαρά, είναι φάρμακο νηπενθές[5], που απαλύνει το πένθος, την στέρηση της αγρότισσας συντρόφου. Δεν είναι δουλεία ﮲ είναι ελευθερία. Ελευθερία χώρου, βλέμματος, κίνησης. Και προπαντός τρόπος ζωής, εκλογή βίου[6], καθημερινή άσκηση φιλοπονίας, απλότητας, δημιουργικότητας και καλλιτεχνίας. Ναι, καλλιτεχνίας, γιατί τα οργωμένα πεζούλια, τα κλαδεμένα αμπέλια κι οι πέτρινοι τοίχοι δεν συνιστούν παρά έργα αρμονίας και τέχνης.

Είναι ακόμη ο τιμώμενος αγρότης παραγωγός, ο αγρότης που πρώτος τους καρπούς μεταλαμβάνει [7], που συγκομίζει, οσφραίνεται και γεύεται τα υπερούσια γεννήματα της σαντορινιάς τέφρας, τον θεϊκό της οίνο που ευφραίνει καρδίας[8].

Είναι ο αγρότης- αρχέγονος προσκυνητής που δέεται υπέρ της του κόσμου ζωής[9] στον Άι- Γιώργη το Φτωχό, τον Άγιο Ελευθέριο, τους Αγίους Αποστόλους, τους αόρατους συντρόφους του μέσα στον ερημωμένο κι ατραγούδιστο τώρα κάμπο του Πύργου, πέρα από τον οποίο, στους πρόποδες του βουνού του Αγίου Στεφάνου, είχε εντοπίσει τα ωραιότερα αμπέλια  ο περιηγητής Tournefort[10] (1656-1708).

Είναι ο μοναχικός καλλιεργητής, κάποτε επί όνου καθεσθείς[11], και τώρα τελευταίος ίσως «αντιστασιακός» της γενιάς του, που σε πείσμα των κατακλυσμιαίων τουριστικών, ατομικιστικών και υλοφρόνων καιρών αυτός συνεχίζει πεισματικά το γεωργικό έργο του, φυλάττοντας Θερμοπύλες[12]. Έσχατο όριο, όρθιος προμαχώνας, ύστατο παλαιολόγειο φως.

Με τον κύριο Μανώλη κλείνει, νομίζω,  ο κύκλος μιας ολόκληρης αγροτικής γενιάς. Μιας ηρωικής, βασανισμένης  γενιάς, που πέρασε πολέμους, λιμούς, σεισμούς και καταποντισμούς…. Μιας γενιάς που είδε φρίττουσα το ηφαίστειο να καπνίζει και να τινάζει από τα σπλάχνα του στους ουρανούς την διάπυρη ύλη του. Μιας γενιάς που περπάτησε ξυπόλυτη πάνω στην αλαφρόπετρα από την Απάνω Μεριά ίσαμε τον Εξεμύτη, βίωσε την πείνα και το πέλμα των ξενικών κατοχών, εκλιπάρησε για δουλειά στην Μπατζανιά του Πύργου, πότισε τα κόκαλά της με  το κρύο και τη βροχή, ξέχασε τι πήγαινε να πει μέρα και νύχτα, δουλεύοντας στα ορυχεία/ τις Μπαλάδες, το ΣΑΝΤΟ και την οικοδομή, ακόνισε και σμίλεψε το ήθος της μέσα στο καμίνι της Ιστορίας και στον στίβο του καθημερινού μόχθου, έμαθε την αλφαβήτα του κόσμου όχι μέσα από τα βιβλία αλλά μέσα από την βιοπάλη, την βεγγέρα και το ψαλτήρι. Μιας γενιάς, που παρά τις τόσες φυσικές, οικονομικές και κοινωνικές εναντιότητες κρατήθηκε όρθια, διατηρώντας τον παραδοσιακό αμπελώνα της Σαντορίνης ζωντανό και παραγωγικό, κρατώντας προαιώνιες και δημιουργώντας δικές της παραδόσεις (γλωσσικό ιδίωμα, τραγούδια, χορούς, ήθη κι έθιμα κλπ.), συνεχίζοντας τον κοινοτισμό του ελληνισμού κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας  κι ανασταίνοντας  πολυμελείς (ιδιαίτερα παλαιότερα) και άξιες οικογένειες.

Αυτή τη γενιά θεωρώ πως τιμούμε σε τούτη την σύναξη σήμερα στο πρόσωπο του πατέρα μας. Αυτά τα χέρια τα ροζιασμένα, αυτά τα πρόσωπα τα δουλεμένα, αυτές τις καρδιές τις πονετικές. Τη γενιά των πατεράδων μας και των μανάδων μας[13], που έκαναν τα πάντα για την προκοπή μας με τον ιδρώτα του προσώπου τους, με το υστέρημά τους αλλά την γενναιοδωρία της ψυχής τους και στην οποία χρωστούμε ευγνωμοσύνη αιώνια και ειλικρινή.

Αν θέλουμε όμως να πιάσει τόπο η τιμή και να μην μείνει πουκάμισο αδειανό[14],  τυπικό τελετουργικό δίχως ουσία, πρέπει όλοι να αναλογιστούμε το χρέος μας προς την γενιά αυτή. Πώς δηλαδή θα καταφέρουμε έμπρακτα κι όχι με λόγια κούφια να ξεπληρώσουμε το χρέος αυτό. Κι όταν λέω «έμπρακτα», εννοώ όσα πρέπει να κάμει ο καθένας μας από το μετερίζι που κατέχει, ώστε η αγροτιά στη Σαντορίνη να έχει συνέχεια μέσα από την παροχή κατάλληλων κινήτρων και στήριξης (οικονομικής, επιστημονικής, ηθικής) ιδίως προς τους νέους, να προστατευτεί ο παραδοσιακός αμπελώνας[15] από την επιθετική οικοπεδοποίηση και τη λαίλαπα του τσιμέντου[16] ως βασικός πυλώνας μιας βιώσιμης[17], αειφόρας και ισόρροπης ανάπτυξης, που θα συνυφαίνει τον πρωτογενή με τον τριτογενή τομέα της οικονομίας και ειδικότερα τον αγροτουρισμό, τον ποιοτικό και εναλλακτικό τουρισμό[18], να συνδυαστεί αρμονικά η πολιτιστική μας παράδοση με την σύγχρονη εξέλιξη. Χρειάζονται σίγουρα όραμα, πρόθεση, σχέδιο[19]ή, για να το πω πιο αρχαιοελληνικά, νους, νόμος, έργον. Όχι μοιρολατρία, αλλά ευβουλία, απόφαση να μην χαθούν η προγονική μας αρετή και  η γεωργία, την οποία ύμνησαν ποιητές, όπως ο Ησίοδος (Έργα και Ημέραι) και ο Βιργίλιος (Γεωργικά). Απαιτείται ακόμη κατάλληλη ιεράρχηση, διαλεκτική σύνθεση αξιών, οριοθέτηση, μέτρον. Να παντρέψουμε την ατομική μας προκοπή με την προστασία της φύσης, την κοινοτική αλληλεγγύη μας και τον ζείδωρο πλούτο του πολιτισμού μας. Να γίνουμε κι εμείς δημιουργοί και δημιουργικοί, όπως ο αγρότης, κι όχι μονάχα καταναλωτές κι αποταμιευτές. Να βάλουμε το δικό μας λιθαράκι στο οικοδόμημα της ιστορίας του τόπου μας. Να παραδώσουμε στα παιδιά και τα εγγόνια μας μια λιγότερο αλλοτριωμένη[20], μη «τσιμεντόεσσα» (συγχωρήστε μου τον νεολογισμό!)  αλλά αμπελόεσσα[21], αληθινά φιλόκαλη και Καλλίστη νήσο, άξια του ονόματος και της μακραίωνης ιστορίας της.

Εύχομαι, τέλος, καλή δύναμη σε όλους κατά τη νέα χρονιά, υγεία, πρόοδο προσωπική και οικογενειακή και προσφορά κοινωνική ιδίως από τους νεοεκλεγέντες ταγούς.

Και πάλι ευχαριστώ για την τιμή που προσγίγνεται στον πατέρα μας, για τον χρόνο που διαθέσατε και την καλή σας διάθεση να με ακούσετε!

Παραπομπές-πηγές

[1] Ομιλία που εκφωνήθηκε στο εντευκτήριο της Εστίας του Πύργου στις 28 του Γενάρη του 2024. Εδώ παρουσιάζεται σε εμπλουτισμένη μορφή.

[2] Είναι νομίζω χρήσιμο να τονιστεί η γενικότερη σημασία της επαφής του σύγχρονου μηχανοποιημένου ανθρώπου με την φύση για λόγους υγείας, ψυχαγωγίας κλπ. Πέραν αυτού, η διατήρηση του πράσινου και η ενίσχυση της γεωργίας είναι εξόχως επιτακτική σε καιρούς κλιματικής αλλαγής/ ανισορροπίας και μεταλλαγμένων προϊόντων και ζωών.

[3] Άλλοι βέβαια είναι οι κρατούντες τουριστικοί ρυθμοί στο νησί: εννιά μήνες, αν τους λογαριάζω καλά, τουριστικής κίνησης και τρεις μήνες χειμερίας νάρκης. Ευτυχώς που τον χειμώνα (ιδίως κατά τις γιορτές των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς) παραμένει κανένα εστιατόριο ανοιχτό και βρίσκουν φαγητό οι αναγκεμένοι!

[4] Γ. Σεφέρης, ποίημα “Τελευταίος Σταθμός» (συλλογή Ημερολόγιο Καταστρώματος Γ΄)

[5] Πρβλ. Κ. Γ. Καρυωτάκη, Νηπενθή (1921)

[6] «Αἵρεσις βίου”  έλεγαν οι Αρχαίοι.

[7] Βλ. Προς Τιμόθεον Β 2.6

[8] Βλ. Ψαλμοί του Δαυίδ 103.15

[9] Βλ. Λειτουργία Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου.

[10] Joseph Pitton de Tournefort, Relation d’ Un Voyage du Levant (Lyon 1717), σελ. 269:  “Les plus belles vignes sont dans une plaine audelà de Pyrgos au pied de la montagne de Saint Ettienne». Εκδεδομένο από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης ως «Ταξίδι στην Κρήτη και τις νήσους του Αρχιπελάγους 1700-1702».

[11] «Μὴ φοβοῦ, θύγατερ Σιών· ἰδοὺ ὁ βασιλεύς σου ἔρχεται καθήμενος ἐπὶ πῶλον ὄνου» (Ιωάν. 12, 14-15)

[12] Κ. Π. Καβάφης, Ποιήματα 1897-1933. Ίκαρος, Αθήνα 1989, σελ. 195:  «Τιμή σ’ εκείνους όπου στην ζωή των/ ώρισαν και φυλάγουν Θερμοπύλες».

[13] Ίση τιμή οφείλουμε να αποδώσουμε στην Θηραία αγρότισσα, την «Κυρά των Αμπελιών», για να θυμηθώ τον Ρίτσο, η οποία παράλληλα με την αξεπέραστη νοικοκυροσύνη της και την αφοσιωμένη ανατροφή των παιδιών βοηθούσε και στα χωράφια (προπαντός στον καιρό του τρύγου).

[14] Γ. Σεφέρης, «Ελένη» (συλλογή: Κύπρον, οὗ μ᾿ ἐθέσπισεν).

[15] Ήδη από το 2018  ο παραδοσιακός αμπελώνας της Σαντορίνης ανήκει στο Εθνικό Ευρετήριο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδας (με την άξια συγχαρητηρίων παρέμβαση της δημοτικής αρχής του 2015 (δήμαρχος: Νικόλαος-Αναστάσιος Ζώρζος) και της ομάδας που αποτελούνταν από τον Νίκο Βαρβαρήγο, την Ιωάννα βαμβακούρη και την Κρυσταλλία Παπαοικονόμου) και  εκκρεμεί η ένταξή του στην Παγκόσμια Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά της Unesco (βλ. winesofgreece.org/el/η-αμπελοοινική-παράδοση-της-σαντορίν/, ανάκτηση 30/1/2024). Προσπάθειες επαινετέες για την ένταξη αυτή έγιναν και από την δημαρχιακή αρχή του κ. Αντώνη Σιγάλα (βλ. www.in.gr/2021/07/07/economy/agro-in/thematofylakes-tis-viosimis-anaptyksis-oi-ampelourgoi-tis-santorinis/, ανάκτηση 30/1/2024).

[16] Βλ. τι υποστηρίζει παρακάτω ο Γιάννης Μπουτάρης.

[17] Στο in newspaper διαβάζουμε: «Σε θεματοφύλακες της βιώσιμης ανάπτυξης αναδεικνύονται οι αμπελουργοί της Σαντορίνης, οι οποίοι αφενός συμβάλλουν στη διατήρηση της πολιτισμικής κληρονομιάς του ιστορικού αμπελώνα του νησιού αφετέρου λένε «όχι» στη περαιτέρω «τσιμεντοποίηση» των εκτάσεων του νησιού» (www.in.gr/2021/07/07/economy/agro-in/thematofylakes-tis-viosimis-anaptyksis-oi-ampelourgoi-tis-santorinis/, ανάκτηση 30/1/2024)

[18] Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο Γιάννης Μπουτάρης σε συνέντευξή του  στο Santorini Magazine, «πρέπει να συνυπάρχουν ο τουρισμός με την αγροτιά» (https://santorinimagazine.gr/giannis-boutaris-tha-chathei-i-santorini-se-liga-chronia-an-den-ginoun-ameses-paremvaseis/, ανάκτηση 29/1/2024). Η δεοντολογική αυτή κρίση του Γ. Μπουτάρη, ανθρώπου με ξεχωριστή πείρα στον χώρο του κρασιού, είναι κατά τη γνώμη μας εύστοχη, δεδομένου ότι α. η προβολή και πώληση των αγροτικών προϊόντων της Σαντορίνης (των κρασιών κυρίως και της ντομάτας) διευκολύνεται μέσα από την τουριστική ανάπτυξη (π.χ. διάθεση των προϊόντων αυτών σε εστιατόρια, οινοποιεία επισκέψιμα από τους τουρίστες κλπ., πληροφόρηση των επισκεπτών για τα αγροτικά προϊόντα και αναζήτησή τους σε εγχώριες και ξένες αγορές), β. οργανικό συστατικό  του λεγόμενου τουριστικού «προϊόντος» συνιστούν εκτός από την Καλντέρα, το ηλιοβασίλεμα της Οίας  και τους αρχαιολογικούς χώρους (κυρίως του Ακρωτηρίου) 1) ο παραδοσιακός αμπελώνας της Σαντορίνης, 2) η ιστορία και η πολιτιστική παράδοση του τόπου. Γιατί οι τουρίστες, ιδίως οι λεγόμενοι περιηγητές (για τον ταξιδιώτη περιηγητή βλ. στο: Μιχάλης Χαραλαμπίδης, Αναστήλωση. Ο τουρισμός ως Πολιτιστική Οικονομία. Στράβων, Αθήνα 2016², σελ. 84-89), ενδιαφέρονται να γνωρίσουν την ηφαιστειακή γεωμορφολογία της Σαντορίνης, την παράγωγή της γεωργία και την ιστορία του χώρου (φυσικού και ανθρωπογενούς/ δομημένου και, άρα, την παραδοσιακή αρχιτεκτονική των οικισμών, τη ρυμοτομία κλπ.) και των ανθρώπων που έζησαν στην Σαντορίνη χοντρικά από την πρώιμη Χαλκοκρατία (τρίτη χιλιετία π. Χ.) μέχρι σήμερα (και οι άνθρωποι αυτοί ασχολούνταν με τη γεωργία, βλ. ενδεικτικές βιβλιογραφικές αναφορές σχετικές με διαφορετικές εποχές: Cyprian Broodbank, Οι πρώιμες Κυκλάδες. Μια ανάλυση στο πλαίσιο της νησιωτικής αρχαιολογίας. ΜΙΕΤ, Αθήνα 2009, σελ. 151-158 και Κολοβός Ηλίας και Κηπουρός Γιάννης, Σαντορίνη 1670 μ. Χ. Τα τεκμήρια των οθωμανικών απογραφών (κατάστιχο κεφαλικού φόρου και κτηματολόγιο). Αρχείο Θηραϊκών μελετών. Συλλογή Δημήτρη Τσίτουρα. Μελέτη -2-. Αθήνα 2023). Κοντολογίς, αναζητούν την ιδιοπροσωπία της Θήρας, που την διαφοροποιεί από άλλες περιοχές και την καθιστά σε μεγάλο βαθμό ξεχωριστή. Επομένως, και από καθαρά τουριστική σκοπιά να προσεγγίσουμε το μέλλον της Σαντορίνης, πάλι δεν μπορεί να παραγραφεί η συνεισφορά του πρωτογενούς τομέα στο περιεχόμενο του τουριστικού «προϊόντος».

[19] Ο Γιάννης Μπουτάρης στην ίδια συνέντευξη (ό. π./ αυτόθι ) μιλάει πολύ σωστά για «στρατηγικό σχέδιο ανάπτυξης της Σαντορίνης». Όντας ρεαλιστής, θεωρεί πως το κρίσιμο σημείο είναι η εφαρμοσιμότητα του σχεδίου. Επικαλούμενος εξάλλου στοιχεία της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας, αναφέρει ότι «τα τελευταία πέντε χρόνια… η Σαντορίνη αριθμεί  επιπλέον 450.000 τετραγωνικά μέτρα» και επισημαίνει την «ανεξέλεγκτη οικιστική της ανάπτυξη». Κατά συνέπεια, το προειρημένο αναπτυξιακό σχέδιο σε σχέση με τον αγροτικό τομέα θα έπρεπε να βασιστεί καταρχάς σε κρίσιμους α) ποσοτικούς δείκτες/ δεδομένα, όπως λ.χ. η έκταση της εναπομείνασας μη οικοδομημένης και καλλιεργήσιμης γης της Σαντορίνης, ο αριθμός των κατ’ επάγγελμα αγροτών, ο αριθμός των οινοποιείων, ο βαθμός απορροφητικότητας των θηραϊκών κρασιών στις εγχώριες και κυρίως στις διεθνείς αγορές και β) ποιοτικούς δείκτες, όπως οι ασκούμενες πολιτικές (π.χ. Κοινή Αγροτική Πολιτική της ΕΕ), η ευρωπαϊκή και η ελληνική νομοθεσία ως ρυθμιστικός παράγων, η εκπαίδευση και ειδικότερα ο επαγγελματικός προσανατολισμός των νέων, τα πορίσματα των οικείων επιστημών, όπως η γεωπονία, η οινολογία κλπ., η σχετική διεθνής επιστημονική βιβλιογραφία και αρθρογραφία, το συγκριτικό παράδειγμα άλλων χωρών, ο ρόλος φορέων, οργάνων και θεσμών, όπως τα αρμόδια υπουργεία, η τοπική αυτοδιοίκηση, οι αγροτικοί συνεταιρισμοί, ο εμπορικός σύλλογος κλπ. Επίσης, θεωρείται αναγκαία η διάκριση: α) γενικών προγραμματικών σκοπών και επιμέρους στόχων (ποια Σαντορίνη επιθυμούμε για το παρόν και το μέλλον), β) μέσων/ εργαλείων υλοποίησης (νομικών, θεσμικών, εκπαιδευτικών, επιστημονικών κ. ά.), γ) φορέων υλοποίησης, δ) οργάνων διαρκούς επικαιροποίησης, εποπτείας, ελέγχου, αξιολόγησης και αναθεώρησης της εφαρμογής του προγράμματος. Κανένα βέβαια σχέδιο δεν μπορεί να επιτύχει, όσο εύστοχες κι αν είναι οι επιλογές της «κορυφής», αν δεν το γνωρίσει, δεν το αγκαλιάσει, δεν το ενστερνιστεί και δεν συμπράξει σε αυτό με τις ιδέες και τη δράση της ολόκληρη η τοπική κοινωνία χωρίς διακρίσεις και αποκλεισμούς, εφόσον η ποιότητα της ζωής, το «ζην» (υγεία) και ιδίως το «ευ ζην» (παιδεία, αθλητισμός, πολιτισμός, ηθικές αξίες, ψυχ-αγωγία, κοινωνικότητα κλπ.) στο νησί αφορά τους πάντες. Εννοείται επίσης ότι το όποιο σχέδιο πρέπει να λογαριάζει και τον ύπατο γεωφυσικό ξενοδόχο που λέγεται «σεισμική και ηφαιστειακή δραστηριότητα» στο πλαίσιο της πολιτικής προστασίας.

[20] Ο σπουδαίος συμπατριώτης, αληθινός πνευματικός άνθρωπος, Μάριος Πλωρίτης (πραγματικό όνομα: Παπαδόπουλος Μάριος του Βασιλείου), εκ Πύργου Καλλίστης ορμώμενος, έγραφε τρεις περίπου δεκαετίες νωρίτερα χαρακτηριστικά: «Μέσα σε λίγα χρόνια, η Σαντορίνη μεταμορφώθηκε –παραμορφώθηκε. Αυτή που είχε διασωθεί απ’ τις απανωτές μανίες του Εγκέλαδου, παραδόθηκε τώρα στην ακράτητη επιδρομή των «σπεκουλαδόρων», που κατόρθωσαν ακόμη και τη φυσική ομορφιά να διαφθείρουν. Άναρχη, κακόγουστη και κακότεχνη δόμηση, κατακλυσμός από «κέντρα» και «μαγαζιά», στρατιές «πολιτισμένοι» και βάρβαροι τουρίστες, υπηρεσίες ανεπαρκείς και απρόθυμες, εμπορευματοποίηση τόπων και ανθρώπων… όλα όσα φέρνει πίσω η τουριστική αξιοποίηση –όπως κατ’ ευφημισμόν ονομάζεται η αναξιοποίηση, η κακοποίηση, η εξαχρείωση…» (ΥΠΕΠΘ, Έκθεση Έκφραση για το Ενιαίο Λύκειο. Θεματικοί κύκλοι. ΟΕΔΒ, Αθήνα 2002², σελ. 319, «Ο εκμαυλισμός της Καλλίστης»). Αναρωτιέμαι τι θα έγραφε σήμερα ο Πλωρίτης, αν ζούσε και έβλεπε την σημερινή τουριστική μεγέθυνση του νησιού, την προϊούσα αστικοποίηση (χωρίς όμως φωτεινούς σηματοδότες σε κρίσιμες διασταυρώσεις!) και το κυκλοφοριακό κομφούζιο του καλοκαιριού.  (Πρβλ. ενδεικτικά:  Γιώργος Γραμματικάκης, «Ο λυγμός του καλοκαιριού», https://www.doctv.gr/page.aspx?itemID=SPG17907, ανάκτηση 2/2/2024. Αγγελική Κόγιου, «Κάτι sun διακοπές», https://emmeis.jour.auth.gr/?p=22693, ανάκτηση 2/2/2024.  Για την έννοια της αλλοτρίωσης βλ. ενδεικτικά: Διαμαντόπουλος Δημήτριος Π., Σύγχρονο Λεξικό των βασικών εννοιών του υλικού-τεχνικού, πνευματικού και ηθικού πολιτισμού. Πατάκης, Αθήνα 2013⁷, σελ. 81-83).

[21] Πρβλ. Θεοδωρίδης Πάνος, Σαντορίνη η αμπελόεσσα νήσος. Τοπίο, Αθήνα 2014.

[8] Βλ. Ψαλμοί του Δαυίδ 103.15

[9] Βλ. Λειτουργία Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου.

[10] Joseph Pitton de Tournefort, Relation d’ Un Voyage du Levant (Lyon 1717), σελ. 269:  “Les plus belles vignes sont dans une plaine audelà de Pyrgos au pied de la montagne de Saint Ettienne». Εκδεδομένο από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης ως «Ταξίδι στην Κρήτη και τις νήσους του Αρχιπελάγους 1700-1702».

[11] «Μὴ φοβοῦ, θύγατερ Σιών· ἰδοὺ ὁ βασιλεύς σου ἔρχεται καθήμενος ἐπὶ πῶλον ὄνου» (Ιωάν. 12, 14-15)

[12] Κ. Π. Καβάφης, Ποιήματα 1897-1933. Ίκαρος, Αθήνα 1989, σελ. 195:  «Τιμή σ’ εκείνους όπου στην ζωή των/ ώρισαν και φυλάγουν Θερμοπύλες».

[13] Ίση τιμή οφείλουμε να αποδώσουμε στην Θηραία αγρότισσα, την «Κυρά των Αμπελιών», για να θυμηθώ τον Ρίτσο, η οποία παράλληλα με την αξεπέραστη νοικοκυροσύνη της και την αφοσιωμένη ανατροφή των παιδιών βοηθούσε και στα χωράφια (προπαντός στον καιρό του τρύγου).

[14] Γ. Σεφέρης, «Ελένη» (συλλογή: Κύπρον, οὗ μ᾿ ἐθέσπισεν).

[15] Ήδη από το 2018  ο παραδοσιακός αμπελώνας της Σαντορίνης ανήκει στο Εθνικό Ευρετήριο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδας (με την άξια συγχαρητηρίων παρέμβαση της δημοτικής αρχής του 2015 (δήμαρχος: Νικόλαος-Αναστάσιος Ζώρζος) και της ομάδας που αποτελούνταν από τον Νίκο Βαρβαρήγο, την Ιωάννα βαμβακούρη και την Κρυσταλλία Παπαοικονόμου) και  εκκρεμεί η ένταξή του στην Παγκόσμια Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά της Unesco (βλ. winesofgreece.org/el/η-αμπελοοινική-παράδοση-της-σαντορίν/, ανάκτηση 30/1/2024). Προσπάθειες επαινετέες για την ένταξη αυτή έγιναν και από την δημαρχιακή αρχή του κ. Αντώνη Σιγάλα (βλ. www.in.gr/2021/07/07/economy/agro-in/thematofylakes-tis-viosimis-anaptyksis-oi-ampelourgoi-tis-santorinis/, ανάκτηση 30/1/2024).

[16] Βλ. τι υποστηρίζει παρακάτω ο Γιάννης Μπουτάρης.

[17] Στο in newspaper διαβάζουμε: «Σε θεματοφύλακες της βιώσιμης ανάπτυξης αναδεικνύονται οι αμπελουργοί της Σαντορίνης, οι οποίοι αφενός συμβάλλουν στη διατήρηση της πολιτισμικής κληρονομιάς του ιστορικού αμπελώνα του νησιού αφετέρου λένε «όχι» στη περαιτέρω «τσιμεντοποίηση» των εκτάσεων του νησιού» (www.in.gr/2021/07/07/economy/agro-in/thematofylakes-tis-viosimis-anaptyksis-oi-ampelourgoi-tis-santorinis/, ανάκτηση 30/1/2024)

[18] Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο Γιάννης Μπουτάρης σε συνέντευξή του  στο Santorini Magazine, «πρέπει να συνυπάρχουν ο τουρισμός με την αγροτιά» (https://santorinimagazine.gr/giannis-boutaris-tha-chathei-i-santorini-se-liga-chronia-an-den-ginoun-ameses-paremvaseis/, ανάκτηση 29/1/2024). Η δεοντολογική αυτή κρίση του Γ. Μπουτάρη, ανθρώπου με ξεχωριστή πείρα στον χώρο του κρασιού, είναι κατά τη γνώμη μας εύστοχη, δεδομένου ότι α. η προβολή και πώληση των αγροτικών προϊόντων της Σαντορίνης (των κρασιών κυρίως και της ντομάτας) διευκολύνεται μέσα από την τουριστική ανάπτυξη (π.χ. διάθεση των προϊόντων αυτών σε εστιατόρια, οινοποιεία επισκέψιμα από τους τουρίστες κλπ., πληροφόρηση των επισκεπτών για τα αγροτικά προϊόντα και αναζήτησή τους σε εγχώριες και ξένες αγορές), β. οργανικό συστατικό  του λεγόμενου τουριστικού «προϊόντος» συνιστούν εκτός από την Καλντέρα, το ηλιοβασίλεμα της Οίας  και τους αρχαιολογικούς χώρους (κυρίως του Ακρωτηρίου) 1) ο παραδοσιακός αμπελώνας της Σαντορίνης, 2) η ιστορία και η πολιτιστική παράδοση του τόπου. Γιατί οι τουρίστες, ιδίως οι λεγόμενοι περιηγητές (για τον ταξιδιώτη περιηγητή βλ. στο: Μιχάλης Χαραλαμπίδης, Αναστήλωση. Ο τουρισμός ως Πολιτιστική Οικονομία. Στράβων, Αθήνα 2016², σελ. 84-89), ενδιαφέρονται να γνωρίσουν την ηφαιστειακή γεωμορφολογία της Σαντορίνης, την παράγωγή της γεωργία και την ιστορία του χώρου (φυσικού και ανθρωπογενούς/ δομημένου και, άρα, την παραδοσιακή αρχιτεκτονική των οικισμών, τη ρυμοτομία κλπ.) και των ανθρώπων που έζησαν στην Σαντορίνη χοντρικά από την πρώιμη Χαλκοκρατία (τρίτη χιλιετία π. Χ.) μέχρι σήμερα (και οι άνθρωποι αυτοί ασχολούνταν με τη γεωργία, βλ. ενδεικτικές βιβλιογραφικές αναφορές σχετικές με διαφορετικές εποχές: Cyprian Broodbank, Οι πρώιμες Κυκλάδες. Μια ανάλυση στο πλαίσιο της νησιωτικής αρχαιολογίας. ΜΙΕΤ, Αθήνα 2009, σελ. 151-158 και Κολοβός Ηλίας και Κηπουρός Γιάννης, Σαντορίνη 1670 μ. Χ. Τα τεκμήρια των οθωμανικών απογραφών (κατάστιχο κεφαλικού φόρου και κτηματολόγιο). Αρχείο Θηραϊκών μελετών. Συλλογή Δημήτρη Τσίτουρα. Μελέτη -2-. Αθήνα 2023). Κοντολογίς, αναζητούν την ιδιοπροσωπία της Θήρας, που την διαφοροποιεί από άλλες περιοχές και την καθιστά σε μεγάλο βαθμό ξεχωριστή. Επομένως, και από καθαρά τουριστική σκοπιά να προσεγγίσουμε το μέλλον της Σαντορίνης, πάλι δεν μπορεί να παραγραφεί η συνεισφορά του πρωτογενούς τομέα στο περιεχόμενο του τουριστικού «προϊόντος».

[19] Ο Γιάννης Μπουτάρης στην ίδια συνέντευξη (ό. π./ αυτόθι ) μιλάει πολύ σωστά για «στρατηγικό σχέδιο ανάπτυξης της Σαντορίνης». Όντας ρεαλιστής, θεωρεί πως το κρίσιμο σημείο είναι η εφαρμοσιμότητα του σχεδίου. Επικαλούμενος εξάλλου στοιχεία της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας, αναφέρει ότι «τα τελευταία πέντε χρόνια… η Σαντορίνη αριθμεί  επιπλέον 450.000 τετραγωνικά μέτρα» και επισημαίνει την «ανεξέλεγκτη οικιστική της ανάπτυξη». Κατά συνέπεια, το προειρημένο αναπτυξιακό σχέδιο σε σχέση με τον αγροτικό τομέα θα έπρεπε να βασιστεί καταρχάς σε κρίσιμους α) ποσοτικούς δείκτες/ δεδομένα, όπως λ.χ. η έκταση της εναπομείνασας μη οικοδομημένης και καλλιεργήσιμης γης της Σαντορίνης, ο αριθμός των κατ’ επάγγελμα αγροτών, ο αριθμός των οινοποιείων, ο βαθμός απορροφητικότητας των θηραϊκών κρασιών στις εγχώριες και κυρίως στις διεθνείς αγορές και β) ποιοτικούς δείκτες, όπως οι ασκούμενες πολιτικές (π.χ. Κοινή Αγροτική Πολιτική της ΕΕ), η ευρωπαϊκή και η ελληνική νομοθεσία ως ρυθμιστικός παράγων, η εκπαίδευση και ειδικότερα ο επαγγελματικός προσανατολισμός των νέων, τα πορίσματα των οικείων επιστημών, όπως η γεωπονία, η οινολογία κλπ., η σχετική διεθνής επιστημονική βιβλιογραφία και αρθρογραφία, το συγκριτικό παράδειγμα άλλων χωρών, ο ρόλος φορέων, οργάνων και θεσμών, όπως τα αρμόδια υπουργεία, η τοπική αυτοδιοίκηση, οι αγροτικοί συνεταιρισμοί, ο εμπορικός σύλλογος κλπ. Επίσης, θεωρείται αναγκαία η διάκριση: α) γενικών προγραμματικών σκοπών και επιμέρους στόχων (ποια Σαντορίνη επιθυμούμε για το παρόν και το μέλλον), β) μέσων/ εργαλείων υλοποίησης (νομικών, θεσμικών, εκπαιδευτικών, επιστημονικών κ. ά.), γ) φορέων υλοποίησης, δ) οργάνων διαρκούς επικαιροποίησης, εποπτείας, ελέγχου, αξιολόγησης και αναθεώρησης της εφαρμογής του προγράμματος. Κανένα βέβαια σχέδιο δεν μπορεί να επιτύχει, όσο εύστοχες κι αν είναι οι επιλογές της «κορυφής», αν δεν το γνωρίσει, δεν το αγκαλιάσει, δεν το ενστερνιστεί και δεν συμπράξει σε αυτό με τις ιδέες και τη δράση της ολόκληρη η τοπική κοινωνία χωρίς διακρίσεις και αποκλεισμούς, εφόσον η ποιότητα της ζωής, το «ζην» (υγεία) και ιδίως το «ευ ζην» (παιδεία, αθλητισμός, πολιτισμός, ηθικές αξίες, ψυχ-αγωγία, κοινωνικότητα κλπ.) στο νησί αφορά τους πάντες. Εννοείται επίσης ότι το όποιο σχέδιο πρέπει να λογαριάζει και τον ύπατο γεωφυσικό ξενοδόχο που λέγεται «σεισμική και ηφαιστειακή δραστηριότητα» στο πλαίσιο της πολιτικής προστασίας.

[20] Ο σπουδαίος συμπατριώτης, αληθινός πνευματικός άνθρωπος, Μάριος Πλωρίτης (πραγματικό όνομα: Παπαδόπουλος Μάριος του Βασιλείου), εκ Πύργου Καλλίστης ορμώμενος, έγραφε τρεις περίπου δεκαετίες νωρίτερα χαρακτηριστικά: «Μέσα σε λίγα χρόνια, η Σαντορίνη μεταμορφώθηκε –παραμορφώθηκε. Αυτή που είχε διασωθεί απ’ τις απανωτές μανίες του Εγκέλαδου, παραδόθηκε τώρα στην ακράτητη επιδρομή των «σπεκουλαδόρων», που κατόρθωσαν ακόμη και τη φυσική ομορφιά να διαφθείρουν. Άναρχη, κακόγουστη και κακότεχνη δόμηση, κατακλυσμός από «κέντρα» και «μαγαζιά», στρατιές «πολιτισμένοι» και βάρβαροι τουρίστες, υπηρεσίες ανεπαρκείς και απρόθυμες, εμπορευματοποίηση τόπων και ανθρώπων… όλα όσα φέρνει πίσω η τουριστική αξιοποίηση –όπως κατ’ ευφημισμόν ονομάζεται η αναξιοποίηση, η κακοποίηση, η εξαχρείωση…» (ΥΠΕΠΘ, Έκθεση Έκφραση για το Ενιαίο Λύκειο. Θεματικοί κύκλοι. ΟΕΔΒ, Αθήνα 2002², σελ. 319, «Ο εκμαυλισμός της Καλλίστης»). Αναρωτιέμαι τι θα έγραφε σήμερα ο Πλωρίτης, αν ζούσε και έβλεπε την σημερινή τουριστική μεγέθυνση του νησιού, την προϊούσα αστικοποίηση (χωρίς όμως φωτεινούς σηματοδότες σε κρίσιμες διασταυρώσεις!) και το κυκλοφοριακό κομφούζιο του καλοκαιριού.  (Πρβλ. ενδεικτικά:  Γιώργος Γραμματικάκης, «Ο λυγμός του καλοκαιριού», https://www.doctv.gr/page.aspx?itemID=SPG17907, ανάκτηση 2/2/2024. Αγγελική Κόγιου, «Κάτι sun διακοπές», https://emmeis.jour.auth.gr/?p=22693, ανάκτηση 2/2/2024.  Για την έννοια της αλλοτρίωσης βλ. ενδεικτικά: Διαμαντόπουλος Δημήτριος Π., Σύγχρονο Λεξικό των βασικών εννοιών του υλικού-τεχνικού, πνευματικού και ηθικού πολιτισμού. Πατάκης, Αθήνα 2013⁷, σελ. 81-83).

[21] Πρβλ. Θεοδωρίδης Πάνος, Σαντορίνη η αμπελόεσσα νήσος. Τοπίο, Αθήνα 2014.

Loading...

Taking too long?

Reload document

| Open in new tab