Κίνημα Δημοκρατίας: “Πλημμύρες, καταιγίδες και… δίψα: Η κλιματική επίδραση στην Ελλάδα των πόλεων και των νησιών”
“Έντονες καταιγίδες, πλημμυρικά επεισόδια και ακραία καιρικά φαινόμενα χαρακτηρίζουν όλο και συχνότερα το ελληνικό κλίμα. Κι όμως, παρά τις μεγάλες ποσότητες νερού που πέφτουν σε σύντομο χρονικό διάστημα, η χώρα εξακολουθεί να αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα λειψυδρίας. Το φαινόμενο αυτό, που μοιάζει αντιφατικό, αναδεικνύεται ξεκάθαρα στη συζήτηση της καθηγήτριας Γεωγραφίας και Κλιματολογίας του ΕΚΠΑ Νίκης Ευελπίδου και του επίκουρου καθηγητή Γεωγραφίας και Κλιματολογίας Μιχάλη Διακάκη για τις φυσικές καταστροφές και τα ακραία κλιματικά φαινόμενα.
Οι επιστήμονες εξηγούν ότι οι σημερινές βροχοπτώσεις δεν έχουν τον «ευεργετικό» χαρακτήρα του παρελθόντος. Το νερό πέφτει με μεγάλη ένταση και μικρή διάρκεια, με αποτέλεσμα:
• να μην προλαβαίνει να απορροφηθεί από το έδαφος,
• να μην εμπλουτίζει τους υδροφόρους ορίζοντες,
• να μην καταλήγει στους ταμιευτήρες.
Αντίθετα, απορρέει γρήγορα προς τη θάλασσα, προκαλώντας πλημμύρες, διάβρωση εδαφών και καταστροφές σε υποδομές.
Στις μεγάλες αστικές περιοχές, και ιδιαίτερα στο λεκανοπέδιο της Αττικής, το πρόβλημα επιτείνεται από την έντονη δόμηση, τη σφράγιση του εδάφους με άσφαλτο και μπετόν και τη συρρίκνωση ή εξαφάνιση των φυσικών ρεμάτων. Όπως επισημαίνει ο κ. Διακάκης, ακόμη και βροχοπτώσεις μέτριας έντασης μπορούν πλέον να προκαλέσουν πλημμυρικά φαινόμενα, θέτοντας σε κίνδυνο ανθρώπινες ζωές και περιουσίες.
Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται και στα ελληνικά νησιά, όπου η κλιματική κρίση εκδηλώνεται με διαφορετικό αλλά εξίσου ανησυχητικό τρόπο. Παρότι και εκεί παρατηρούνται έντονες βροχοπτώσεις και πλημμύρες, τα νησιά παραμένουν από τις πιο ευάλωτες περιοχές σε λειψυδρία.
Οι λόγοι είναι πολλοί:
• Μικρές λεκάνες απορροής και περιορισμένη δυνατότητα φυσικής αποθήκευσης νερού.
• Γεωλογικά υποστρώματα που δεν ευνοούν τη συγκράτηση υδάτων.
• Υπεράντληση υπόγειων υδροφορέων και υφαλμύρωση.
• Έντονη εποχική πίεση λόγω τουρισμού, ιδιαίτερα τους θερινούς μήνες.
Όπως τονίζεται, στα νησιά το νερό των έντονων βροχών χάνεται σχεδόν ακαριαία στη θάλασσα, χωρίς να μπορεί να αξιοποιηθεί, ενώ οι παρατεταμένες ξηρές περίοδοι που ακολουθούν επιτείνουν την έλλειψη.
Η κλιματική αλλαγή δεν επηρεάζει όλες τις περιοχές με τον ίδιο τρόπο. Δημιουργεί ένα μωσαϊκό κινδύνων: πλημμύρες και καταστροφές στα αστικά κέντρα, λειψυδρία και επισφάλεια υδατικών πόρων στα νησιά και τις άνυδρες περιοχές. Η Ελλάδα, με τον πολυνησιακό της χαρακτήρα και την έντονη εποχική αύξηση πληθυσμού λόγω τουρισμού, βρίσκεται στην πρώτη γραμμή αυτής της πρόκλησης.
Η πραγματικότητα αυτή αναδεικνύει την ανάγκη για μια σύγχρονη και στοχευμένη νησιωτική πολιτική για το νερό. Οι επιστήμονες υπογραμμίζουν ότι η αντιμετώπιση του προβλήματος δεν μπορεί να είναι αποσπασματική. Απαιτείται:
• ολοκληρωμένη διαχείριση υδάτων, προσαρμοσμένη στις ιδιαιτερότητες πόλεων και νησιών,
• ενίσχυση μικρών ταμιευτήρων και έργων συγκράτησης νερού, ιδιαίτερα στα νησιά,
• προστασία και αποκατάσταση φυσικών ρεμάτων,
• προσαρμογή του χωροταξικού και πολεοδομικού σχεδιασμού στα νέα κλιματικά δεδομένα.
Η νησιωτική Ελλάδα διαθέτει και παραδείγματα καλών πρακτικών, που δείχνουν ότι η προσαρμογή είναι εφικτή. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του Μανώλη Γλέζου στην Απείρανθο Νάξου. Κατά την περίοδο που διετέλεσε κοινοτάρχης (1986–1990), προώθησε ένα πρόγραμμα ανασχέσεως των ομβρίων υδάτων μέσα στους χειμάρρους και τις ρεματιές της περιοχής. Κατασκευάστηκαν περίπου 176 μικρά φράγματα ανάσχεσης, χαμηλού κόστους, με εντυπωσιακά αποτελέσματα: μείωση της διάβρωσης, συγκράτηση νερού, εμπλουτισμός του εδάφους και ενίσχυση της τοπικής αγροτικής δραστηριότητας.
Ο Μανώλης Γλέζος ξεχώριζε συνειδητά αυτά τα μικρά, «ταπεινά» έργα από τα μεγάλα σύγχρονα φράγματα. Τα θεωρούσε έκφραση της παραδοσιακής αγροτικής σοφίας των νησιωτικών και ορεινών κοινοτήτων, που γνώριζαν πώς να διαχειρίζονται το νερό σε συνθήκες σπανιότητας. Παράλληλα, ίδρυσε μια άτυπη κοινοτική «υδρολογική σχολή», όπου πανεπιστημιακοί καθηγητές δίδασκαν τη διαχείριση του νερού σε φοιτητές, νέους αγρότες και μαθητές Λυκείου, συνδέοντας την τεχνογνωσία με την τοπική κοινωνία. Σήμερα, που η κλιματική αλλαγή εντείνει τα ακραία φαινόμενα, το παράδειγμα αυτό αποκτά ιδιαίτερη σημασία. Η νησιωτική πολιτική για το νερό δεν μπορεί να βασίζεται μόνο σε ακριβές και κεντρικές λύσεις. Χρειάζεται συνδυασμός εξειδικευμένης γνώσης, τοπικών μικρής κλίμακας έργων και ενεργής συμμετοχής των κοινοτήτων.
Οι πλημμύρες και η έλλειψη νερού δεν είναι αντικρουόμενα φαινόμενα, αλλά δύο όψεις της ίδιας κλιματικής πραγματικότητας. Από τις μεγάλες πόλεις έως τα πιο απομακρυσμένα νησιά, η Ελλάδα καλείται να επαναπροσδιορίσει τη σχέση της με το νερό, μετατρέποντας την επιστημονική γνώση σε ουσιαστική πολιτική και πρακτική δράση. Για τα ελληνικά νησιά, η απάντηση δεν μπορεί παρά να είναι η ενσωμάτωση της επιστημονικής γνώσης στη χάραξη μιας ανθεκτικής, μελετημένα σχεδιασμένης, μακροπρόθεσμης νησιωτικής πολιτικής.
Τομέας Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής
Κίνημα Δημοκρατίας”.
