ΟΙ ΑΠΑΡΧΕΣ ΤΟΥ ΔΥΤΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ
Η μικρή Καλλίστη- Θήρα- Σαντορίνη, φαίνεται πως διαδραμάτισε σπουδαίο ρόλο. Ίσως λόγω γεωγραφικής θέσης ή ακόμα λόγω του δέους που προκαλούσε ένα νησί που έζησε μια πρωτόγνωρη για τα ανθρώπινα δεδομένα, φυσική καταστροφή.
Η “Αρπαγή της Ευρώπης”, είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα. Ίσως πίσω από την πυκνότητα του μύθου, να αναδύεται ο σημαίνων ρόλος αυτού του νησιού, στην εξέλιξη του αρχαιοελληνικού και αργότερα Δυτικού Πολιτισμού. Δεν μπορεί να είναι τυχαίο, πως απ’ όλα τα νησιά του Αιγαίου, κατονομάστηκε ως στάση για την αναζήτηση της Ευρώπης!.
Μεταξυ ιστοριας και μυθου
Η ΑΡΧΑΙΑ ΘΗΡΑ
Παρά την περίβλεπτη θέση της, η Αρχαία Θήρα, ζει στη «σκιά» της Ανασκαφής του Ακρωτηρίου, καθώς ο θρύλος της Ατλαντίδας, μαζί με το προσωνύμιο «Πομπηία του Αιγαίου», στρέφουν τα βλέμματα των αρχαιόφιλων στο Νότο του νησιού. Η Αρχαία Θήρα, όμως αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους αρχαιολογικούς χώρους της Ελλάδας και –μεταξύ άλλων- διαθέτει κι ένα από τα ελάχιστα αρχαία θέατρα που το κοίλον είναι στραμμένο στη θάλασσα και οι θεατές μαζί με τους ηθοποιούς ατενίζουν τη θάλασσα και το μακρινό ορίζοντα.
Η ιστορία της πόλης, συνδυάζει τη γοητεία του μύθου, τα απτά ιστορικά δεδομένα και πολλά εντυπωσιακά απομεινάρια μιας κάποτε ανθηρής πόλης. Αυτή η πόλη όμως, δεν ήταν ένα απλό αστικό κέντρο, ούτε μια αποικία που φιλόπονα προσπάθησε να επιζήσει στην άνυδρη θηραϊκή γη, μεταλαμπαδεύοντας στο Αιγαίο την κουλτούρα των Λακεδαιμόνων οικιστών της. Η ιστορία της, χάνεται στην αχλή του θρύλου και ο «πατέρας της Ιστορίας», Ηρόδοτος, δίνει μια συνοπτική, αλλά πάντως γλαφυρή περιγραφή της γένεσης της.
Η ΑΡΠΑΓΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ
Ο Κέρενυι στο μνημειώδες έργο του «Η μυθολογία τρων Ελλήνων», (εκδόσεις Εστία, Αθήνα 1974 σελίδα 187), λέει πως η Ευρώπη είχε ένα ακόμα αδελφό των Άυμνο ή Ατύμνιο που ήταν ο Ηνίοχος του άρματος του Ηλίου. Τούτη η μοναχοκόρη με το πλατύ πρόσωπο (ένα από το προσωνύμιά της ήταν Ελλωτίς, που σημαίνει ακριβώς αυτό), ήταν καθώς φαίνεται η αγαπημένη του, αλλά κι αυτή που τον πότισε πίκρα και απελπισία. Αιτία ήταν ο νεφεληγερέτης, τερπικέραυνος Ζευς, πατέρας των θεών και μέγας …ερωτύλος.
Η πανέμορφη και ανέμελη Ευρώπη (άσε που ένα παλιοκόριτσο, η Εκάτη της είχε δώσει την κρέμα ομορφιάς της μητέρας της κι έτσι ήταν ακαταμάχητη) «συγκίνησε» τον Υπέρτατο Δία, που σκαρφίστηκε ένα κόλπο για να κατακτήσει την καλλίπυγο κόρη: Μεταμφιέστηκε σε ταύρο κι άρχισε να βόσκει δήθεν αμέριμνα, αλλά στην ουσία καραδοκώντας. Η Ευρώπη θαμπώθηκε από το εύρωστο και ήμερο ζώο και το πλησίασε (Επισημαίνεται πως σύμφωνα με τον Κέρενυι- «Η μυθολογία των Ελλήνων», εκδόσεις Εστία, Αθήνα 1974 σελίδα 110- η αναπνοή του ταύρου μύριζε κρόκο, το εμβληματικό δηλαδή φυτό της Σαντορίνης) .
Κάποια στιγμή, η μικρή και αθώα παιδίσκη έκανε το μοιραίο λάθος. Ανέβηκε στη ράχη του ταύρου και τότε ο κερατάς (άντε κερασφόρος) άρχισε να καλπάζει προς τη Δύση. Μακριά πια από τη Φοινίκη, σταμάτησε στο Δικταίον Άντρο της Κρήτης κι εκεί «ενώθηκε» μαζί της αποκτώντας τρεις γιούς: Το Μίνωα, το Ραδάμανθυ και το Σαρπηδόνα. Εκεί –κατά πως θα έλεγε ο Τσιφόρος- ο άκαρδος ούτος κερατάς (ήγουν κερασφόρος) την παράτησε στα κρύα του λουτρού. Αλλά επειδή δεν ήταν τόσο αχάριστος της άφησε και τα κατιτίς της. Τον Τάλω, ένα χάλκινο γίγαντα για να την προστατεύει, ένα κυνηγόσκυλο που δεν έχανε ποτέ το θήραμά του και ένα δόρυ που δεν αστοχούσε ποτέ. Λίγο αργότερα βρέθηκε ο συμπονετικός βασιλιάς Αστερίων και την παντρεύτηκε, υιοθετώντας παράλληλα τα τρία θεϊκά τέκνα, ένα εκ των οποίων (ο Μίνως) τον διαδέχτηκε στο θρόνο της Κρήτης.
Cherchez la femme
Πίσω στη γη της Φοινίκης τώρα, ο Αγήνορας, κλαίει με μαύρο δάκρυ και προστάζει τη σύζυγο και τους γιούς του να ξαμοληθούν προς ανεύρεση της μοναχοκόρης. Η Τηλέφασσα αφού μουρμούρισε λιγάκι («το’ξερα εγώ ότι με το μυαλό που έχει μοναχοκόρη μου, κανά βόδι θα παντρευόταν) πήρε τον Κάδμο και τράβηξαν κατά τη Δύση. Εκεί, κατάκοποι καθώς ήταν, έκαναν μια στάση σε ένα όμορφο νησί που ονόμασαν Καλλίστη. Επειδή όμως ο Κάδμος ήτο Βασιλόπαις και την ήξερε τη δουλειά, σκέφτηκε ότι τέτοιο κελεπούρι, δεν έπρεπε να πάει χαμένο. Έτσι άφησε πίσω ένα αξιωματούχο της συνοδείας του, το Μεμβλίαρο μαζί με μερικούς παρατρεχάμενους για να εποικίσουν το νησί, έχοντας ασφαλώς κατά νου, πως όταν θα έκανε δικό του μαγαζί (βασίλειο δηλαδή) η Καλλίστη θα ήταν ένα ωραιότατο παραθεριστικό θέρετρο, για να κάνει τα μπάνια του.
Ο ίδιος συνέχισε το ταξίδι και κάποια στιγμή έφτασε στη γη των Ηδωνών, τη Θράκη. Εκεί η Τηλέφασσα, το πήρε απόφαση. «I’m sorry my son, αλλά ξεγοφιάστηκα από το περπάτημα και λέω να κόψω ρόδα μυρωμένα» είπε στον Κάδμο και αποδήμησε σε κήπους χλοερούς. Ο Κάδμος ως καλός γιος την έκλαψε, αλλά σκέφτηκε πως του είχε ανατεθεί μια σοβαρή αποστολή και επειδή ήτο νέος και ωραίος, τον ερωτεύτηκε μια στρουμπουλή θρακιώτισα (από τη Σαμοθράκη), ονόματι Αρμονία την οποία και ενυμφεύθη.
Ο Ταυρος και η Αγελαδα
Κατηφόρισε λοιπόν ο Φοίνιξ βασιλόπαις προς το μαντείο των Δελφών και ζήτησε από την Πυθία ένα χρησμό για το που θα
Στη Θήβα, ο Κάδμος, έφτιαξε βασίλειο σπουδαίο και τρανό, και με την Αρμονία απέκτησαν 4 κακότυχες κόρες (Αγαύη -αυτή η κακούργα μαζί με τις άλλες μαινάδες έφαγε το γιό της τον Πενθέα-, Σεμέλη, Αυτονόη, Ινώ) και ένα γιο, τον Πολύδωρο. Κάποια στιγμή ο Κάδμος και η Αρμονία, αποφάσισαν να συνταξιοδοτηθούν κι εξαφανίστηκαν από τη Θήβα, αφήνοντας το βασίλειο στον Πολύδωρο. Αυτός απέκτησε ένα γιο, το Λάβδακο που με τη σειρά του διαιώνισε τη γενιά με το Λάιο. Γιος του Λάιου, ήταν ο Οιδίπους που λόγω μυστήριου χρησμού ότι ο νήπιος θα σκότωνε τον πατέρα του και θα παντρευόταν τη μάνα του, ο πατέρας του έδωσε εντολή να τον φονεύσουν, αλλά ένας πονόψυχος τσομπάνος του έσωσε τη ζωή. Ο Οιδίπους ( οφείλει το όνομά του στα πρηξίματα που είχε στα πόδια του) επέστρεψε και μη ξέροντας την πραγματική καταγωγή του, σκότωσε τον πατέρα του Λάιο και παντρεύτηκε τη μητέρα του Ιοκάστη, εκπληρώνοντας έτσι το χρησμό της Πυθίας. (Η συγκεκριμένη ιστορία αποτελεί μια από τις δυνατότερες της παγκόσμιας δραματουργίας, αλλά δυστυχώς απασχόλησε και τον Φρόϊντ, που είχε βαλθεί να πείσει τους πάντες πως κάθε αρσενικό, δεν είναι παρά ένας Οιδίπους που περνάει τη ζωή του ποθώντας ερωτικά τη μητέρα του και μισώντας τον πατέρα του).
Ο ΝΕΑΡΟΣ ΠΡΙΓΚΗΨ ΘΗΡΑΣ
Η Αργεία φεύγοντας για τη Σπάρτη πήρε μαζί και τον αδελφό της που όταν ο Αριστόδημος σκοτώθηκε πολεμώντας στο Ναύπλιο έγινε επίτροπος των δύο ανήλικων διαδόχων του Θρόνου Πρόκλη και Ευρυσθένη. Αλλά μάλλον αισθανόταν άβολα στη Σπάρτη κι έτσι αποφάσισε να φύγει. Πιθανόν να είχε ακούσει ότι κάποιος προ-προ- προπάππος του, – ο Κάδμος δηλαδή- είχε περάσει από τη Σαντορίνη, όπου άφησε τοποτηρητή το Μεμβλίαρο. Άρα σκέφτηκε πως ίσως είχε δικαιώματα στο νησί κι έτσι κατευθύνθηκε προς τα εκεί.
Παρέα με τους Μινύες
Στην αρχή τα πήγαν καλά με τους Σπαρτιάτες, αλλά στη συνέχεια επειδή ήταν ολίγον νταήδες έγιναν πολλοί καβγάδες, με σκοπό την κυριαρχία στην πόλη.Τότε οι Σπαρτιάτες, τους έπιασαν και τους φυλάκισαν με σκοπό να τους εξοντώσουν, αλλά οι γυναίκες τους –σπαρτιατοπούλες όλες- μπήκαν στη φυλακή με σκοπό να τους δουν για τελευταία φορά. Αντί όμως για αποχαιρετισμούς τους δάνεισαν τα φουστάνια τους κι έτσι οι Μινύες μεταμφιεσμένοι σε κοριτσάκια δραπέτευσαν, κατέφυγαν στον Ταΰγετο και άρχισαν ξανά τις φασαρίες. Τότε παρενέβη ο Θήρας, ο οποίος σκέφτηκε: «έτσι κι αλλιώς βασιλιάς εδώ δε γίνομαι, αφού δεν είμαι εξ αίματος συγγενής με τη βασιλική οικογένεια της Σπάρτης. Δεν ψάχνομαι να στήσω δικό μου τσαρδί;». Πήρε λοιπόν όσους ήθελαν να τον ακολουθήσουν (Θηβαίους και Σπαρτιάτες), καθώς και τους Μινύες και άνοιξε ρότα για τη Σαντορίνη (Καλλίστη τότε) όπου έγινε δεκτός με ενθουσιασμό και έδωσε στο νησί το όνομά του.
Η αποψη του Γκερτρινγκεν
Το περίεργο είναι, πως ο Χίλλερ φον Γκέτρινγκεν, ο άνθρωπος που συνέδεσε όσο κανένας το όνομά του με την Αρχαία Θήρα αμφισβητεί τον πρώιμο εποικισμό της Θήρας από τους σπαρτιάτες ο οποίος τοποθετείται γύρω στον 12ο π.χ αιώνα.
Γράφει λοιπόν στην περίφημη διάλεξη του (Δρέσδη 1897): «Επιθυμώ μόνον επί του προκειμένου, όσον αφορά την του Ηροδότου παράδοσιν ότι η Θήρα ιδρύθη δια πολιτικής ενεργείας του Θήρα ενός εκ των πλαγίων συγγενών του Βασιλικού Οίκου της Σπάρτης, να χαρακτηρίσω ταύτην ως διαρρήδην μεταγενέστερον Σπαρτιατικόν επινόημα, όπερ δεν δύναται να ή (είναι) παλαιότερον της εποχής της κατά του Πολυκράτους κατά το 524 Εκστρατείας, ότε άρχισεν η Σπάρτη μετά την εξασφάλισην των εγχωρίων κτήσεων να έχει πόθους επεκτάσεως του Κράτους της πέραν της θαλάσσης. Τότε πρώτον ήρξατο και η προσέγγισις του θηραϊκού αλφαβήτου προς το Λακωνικόν».
Γεγονός είναι πάντως, πως τα ευρήματα στην Αρχαία Θήρα, είναι δωρικά, όπως και το αλφάβητο με το οποίο είναι γραμμένα τα πρώτα «γκράφιτι» της αρχαίας Ελλάδας, -έτσι τα έχει αποκαλέσει ο φιλόσοφος κ. Α. Περρής που έχει μελετήσει δια μακρόν τις επιγραφές σε τοίχους, βράχους και μνημεία της περιοχής. (Σημειώνεται ακόμα πως αυτές οι επιγραφές είναι θρησκευτικού, πολιτικού αλλά και ερωτικού περιεχομένου).
Ενα πρωτο συμπερασμα
Ο γοητευτικός πρώτος κύκλος «της Θήρας» που άνοιξε με τον Κάδμο και κλείνει με ένα μακρινό απόγονό του, ίσως υποδηλώνει μια ιστορική αφήγηση που επιχειρεί να ανάγει την καταγωγή- και φυσικά τα κληρονομικά δικαιώματα- των οικιστών σε ένα απώτερο παρελθόν, επιχείρημα το οποίο δεν θα επιδεχόταν αμφισβήτησης και το χρησιμοποιούσαν ευρύτατα στον αρχαίο κόσμο.
Ενδεικτικη βιβλιογραφια
→ Hiller Von Gaertringen «Θήρα. Ανακοίνωσις γενομένη την 30 Σεπτεμβρίου 1897 εν τη εν Δρέσδη 44 Συνελεύσει Γερμανών φιλολόγων και παιδαγωγών», Μετάφραση Ιερώνυμος Δελένδας , Θήρα 1898.
→ Καρλ Κέρενυι «Η μυθολογία τρων Ελλήνων», μετάφραση Δημήτρη Σταθόπουλου, εκδόσεις Εστία, Αθήνα 1974
→ Ευάγγελου Ρούσσου «Η Θήρα στις ρίζες του Εθνικού Μύθου»- Συλλογικός Τόμος Μιχαήλ Δανέζη, επιμέλεια Εμμανουήλ Λιγνού- Αθήνα 1971.
→ Ηροδότου Ιστορίες Βιβλίο Δ Μελπομένη
→ Απολλόδωρος (ψευδο-), Βιβλιοθήκη Γ
→ Δωρικές αποικίες. Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού
(1) Ψευδο- Απολλόδωρος. Κάδμος δὲ ἀποθανοῦσαν θάψας Τηλέφασσαν, ὑπὸ Θρακῶν ξενισθείς, ἦλθεν εἰς Δελφοὺς περὶ τῆς Εὐρώπης πυνθανόμενος. ὁ δὲ θεὸς εἶπε περὶ μὲν Εὐρώπης μὴ πολυπραγμονεῖν, χρῆσθαι δὲ καθοδηγῷ βοΐ, καὶ πόλιν κτίζειν ἔνθα ἂν αὕτη πέσῃ καμοῦσα. τοιοῦτον λαβὼν χρησμὸν διὰ Φωκέων ἐπορεύετο, εἶτα βοῒ συντυχὼν ἐν τοῖς Πελάγοντος βουκολίοις ταύτῃ κατόπισθεν εἵπετο. ἡ δὲ διεξιοῦσα Βοιωτίαν ἐκλίθη, πόλις ἔνθα νῦν εἰσι Θῆβαι. βουλόμενος δὲ Ἀθηνᾷ καταθῦσαι τὴν βοῦν, πέμπει τινὰς τῶν μεθ᾽ ἑαυτοῦ ληψομένους ἀπὸ τῆς Ἀρείας κρήνης ὕδωρ· φρουρῶν δὲ τὴν κρήνην δράκων, ὃν ἐξ Ἄρεος εἶπόν τινες γεγονέναι, τοὺς πλείονας τῶν πεμφθέντων διέφθειρεν. ἀγανακτήσας δὲ Κάδμος κτείνει τὸν δράκοντα, καὶ τῆς Ἀθηνᾶς ὑποθεμένης τοὺς ὀδόντας αὐτοῦ σπείρει. τούτων δὲ σπαρέντων ἀνέτειλαν ἐκ γῆς ἄνδρες ἔνοπλοι, οὓς ἐκάλεσαν Σπαρτούς. οὗτοι δὲ ἀπέκτειναν ἀλλήλους, οἱ μὲν εἰς ἔριν ἀκούσιον ἐλθόντες, οἱ δὲ ἀγνοοῦντες. Φερεκύδης δέ φησιν ὅτι Κάδμος, ἰδὼν ἐκ γῆς ἀναφυομένους ἄνδρας ἐνόπλους, ἐπ᾽ αὐτοὺς ἔβαλε λίθους, οἱ δὲ ὑπ᾽ ἀλλήλων νομίζοντες βάλλεσθαι εἰς μάχην κατέστησαν. περιεσώθησαν δὲ πέντε, Ἐχίων Οὐδαῖος Χθονίος Ὑπερήνωρ Πέλωρος.
Save
Save
Save
Save
Save
Save
Save